Κατηγορία: Uncategorized

Α. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

1. ΠΛΗΡΗ ΑΡΘΡΑ

1. Sakkas LI, Thouas B, Kotsou S, Apostolou A, Ioakimides D.  Cervical myelopathy with ankylosing hyperostosis of the spine. Surg Neurol 1985; 24:43-6.

            2. Sakkas LI, Thouas B, Smyrnis P, Vlahos E. Low-back pain and ochronosis. 

Intern Orthop 1987; 11:19-21.

            3. Sakkas LI, Demaine AG, Welsh KI, Panayi GS. Restriction fragment length polymorphism for the T-cell receptor α and β chain genes in rheumatoid arthritis.

Arthritis Rheum 1987; 30:231-2.

            4. Sakkas LI, Demaine AG, Vaughan RW, Welsh KI, Panayi GS. The association of DNA variants at or near the IgH locus with rheumatoid arthritis. J Immunogenet 1987; 14:189-96.

            5. Sakkas LI, Demaine AG, Panayi GS, Welsh KI. Arthritis in patients with psoriasis is associated with an immunoglobulin gene polymorphism. Arthritis Rheum 1988; 31:276-8.

            6. Lanchbury JSS, Sakkas LI, Marsh SGE, Kennedy LJ, Bodmer JG, Panayi GS. Polymorphism of HLA-DR4 associated gene products in rheumatoid arthritis. In Immunobiology of HLA Vol 2:Immunogenetics and Histocompatibility. B. Dupond ed. Springer-Verlag, New York, 1988, pp 415-17.

            7. Stephens HAF, Sakkas LI, Vaughan RW, Teitsson I, Welsh KI, Panayi GS. HLA-DQw7 is a disease severity marker in patients with rheumatoid arthritis.

Immunogenetics 1989; 30:119-22.

            8. Stephens HAF, Vaughan RW, Sakkas LI, Welsh KI, Panayi GS. Southern blot analysis of HLA-DP gene polymorphisms in caucasoid rheumatoid arthritis (RA) patients and controls.  Immunogenetics 1989; 30:149-55.

            9. Lanchbury JSS, Sakkas LI, Marsh SGF, Bodmer JG, Welsh KI, Panayi GS. HLA-DQb3.1 allele is a determinant of susceptibility to DR4-associated rheumatoid arthritis.

Human Immunol 1989; 26:59-71.

             10. Wordsworth BP, Lanchbury JSS, Sakkas LI, Welsh KI, Panayi GS, Bell JI. HLA-DR4 subtype frequencies in rheumatoid arthritis indicate that DRB1 is the major susceptibility locus within the human leukocyte antigen class II region.

Proc Natl Acad Sci (USA) 1989;86: 10049-53.

            11. Sakkas LI, Macfarlane DG, Bird H, Welsh KI, Panayi GS. Association of osteoarthritis with homozygosity for a 5.8 Kb Taq I fragment of the a1-antichymotrypsin gene.   Br J Rheumatol 1990; 29: 245-8.

            12. Sakkas LI, Loqueman N, Panayi GS, Myles AB, Welsh KI. Immunogenetics of polymyalgia rheumatica. Br J Rheumatol 1990; 29:331-4. This prompted an editorial (BJR 29:321-4)

            13. Sakkas LI, Loqueman N, Bird H, Vaughan RW, Welsh KI, Panayi GS. HLA class II and T cell receptor gene polymorphisms in psoriatic arthritis and psoriasis.

J Rheumatol 1990; 17:1487-90.

            14. Kerr L-A, Navsaria HA, Barker JNW, Sakkas LI, Leigh IM, MacDonald DM, Welsh KI. Interferon-gamma activates co-ordinate transcription of HLA-DR, -DQ and -DP genes in cultured keratinocytes and requires de novo protein synthesis.

J Invest Dermatol 1990;95: 653-6.

            15. Sakkas LI, Vaughan RW, Panayi GS, Welsh KI. The application of polymerase chain reaction (PCR) to HLA-C locus typing.  Eur J Immunogenet 1991;18: 185-87.

            16. Sakkas LI, Marchesoni A, Kerr L-A, Ranza R, Colombo B, Welsh KI, Panayi GS. Immunoglobulin heavy chain gene polymorphisms in Italian patients with psoriasis and psoriatic arthritis.   Br J Rheumatol 1991;30: 449-50.

            17. Lanchbury JSS, Sakkas LI, Welsh KI, Panayi GS. Genetics of rheumatoid arthritis.

Br J Rheumatol 1991;30: 319-20.

            18. Meliconi R, Kingsley GH, Pitzalis C, Sakkas L, Panayi GS. Analysis of lymphocyte phenotype and T cell receptor genotype in Felty’s syndrome. J Rheumatol 1992;19:1058-64.

            19. Drosos A, Sakkas LI, Gousia A, Siamopoulos KC, Moutsopoulos HM. Pulse cyclophosphamide therapy in Wegener’s granulomatosis: a pilot study.

J Intern Med 1992;232: 279-82.

            20. Sakkas LI, Chikanza IC, Vaughan RW, Welsh KI, Panayi GS. Gold-induced nephropathy in rheumatoid arthritis and HLA class II genes. Ann Rheum Dis 1993;52: 300-1.

            21. Akritidis NK, Sakkas LI. Leucocytoclastic vasculitis.  Consultant 1994 ;34: 437.

            22. Akritidis NK, Economou GN, Sakkas LI. Melkersson-Rosenthal syndrome.

Consultant 1994;34: 789.

            23. Sakkas LI. Consider the study populations when assessing results.  Arthritis Rheum 1994;37: 779.

            24. Sakkas LI, Kistis C, Akritidis NK. Anti-neutrophil cytoplasmic autoantibodies in HIV infection.   Am J Kidney Dis 1994;24: 731.

            25. Sakkas LI, Chen P-F, Platsoucas CD. T cell receptor genes in rheumatoid arthritis.

Immunol Res 1994;13: 117-38.

            26. Akritidis NK, Tolis CF, Sakkas LI. Tuberculous spondylitis. Consultant 1995;35: 118.

            27. Sakkas LI, Platsoucas CD.  Immunopathogenesis of juvenile rheumatoid arthritis: role of T cells and MHC. Immunol Res 1995;14: 218-36.

            28. Akritidis NK, Sakkas LI. Adult onset Still’s disease in Greece-16 cases.

Presse Med 1995; 24(26): 1207-8.

            29. Sakkas LI, Moore D, Akritidis NK. Cancer in families with systemic sclerosis.

Am J Med Sci 1995;310: 223-25.

            30. Sakkas LI, Christodoulou D, Akritidis N. Posterior longitudinal ligament ossification. Consultant 1996;36: 168-69.

            31. Akritidis N, Yannakakis Y, Sakkas L. Very high serum ferritin levels in adult onset Still’s disease. Br J Rheumatol 1997;36: 608-9.

            32. Yang J-S, Mathioudakis G, Kruzel E, Angelo LS, Sakkas LI, Lee JE, Oleszak EL, Platsoucas CD. An anti-LFA-1 monoclonal antibody (LDA-8) induces cellular aggregation of human lymphoblastoid cell lines and peripheral blood lymphocytes.

Hematopathol Mol Hematol  1998;11: 29-40.

            33. Sakkas LI, Johanson NA, Scanzello CR, Platsoucas CD. Interleukin 12 is expressed by infiltrating macrophages and synovial lining cells in rheumatoid arthritis and osteoarthritis.  Cell Immunol 1998;188: 105-10.

            34. Sakkas LI, Scanzello CR, Katsetos CD, Johanson NA, Burkholder J, Mitra A, Salgame P, Platsoucas CD. T cells and T-cell cytokine transcripts in the synovial membrane in patients with osteoarthritis. Clin Diagn Lab Immunol 1998;5: 430-37. This prompted an editorial.

            35. Sakkas LI, Tourtellotte C, Berney S, Myers AR, Platsoucas CD.  Increased levels of alternatively spliced interleukin-4(IL-4δ2) transcripts in peripheral blood mononuclear cells from patients with systemic sclerosis.  Clin Diagn Lab Immunol 1999;6: 660-66. This prompted an editorial.

            36.Sakkas LI. Is nitric oxide important in arthritis or not? Trends Endocrinol Metabol 1999;10:429-30.

            37. Katsetos CD, Kontogeorgos G, Geddes JF, Herman MM, Tsimara-Papastamatiou, Yu Y, Sakkas LI, Tsokos M, Patchefsky AS, Ehya H, Cooper HS, Provencio J, Spano AJ, Franfurter A. Differential distribution of the neuron-associated class II β-tubulin (βIII) in neuroendocrine lung tumors. Arch Pathol Lab Med 2000;124: 535-44.

            38. Chikanza IC, Sakkas L. Advances in the therapy of rheumatoid arthritis with biological agents. Expert Opinion on Emerging Drugs 2000;5: 367-84.

39. Xu B, Sakkas LI, Slachta C, Jeevanandam V, Goldman B, Oleszack E, Platsoucas CD.  Apoptosis in chronic rejection of human cardiac allografts. Transplantation 2001;71: 1137-46.

            40. Sakkas LI, Platsoucas CD. Role of T cells in the pathogenesis of osteoarthritis. Arthritis Rheum 2002; 46: 3112-13.

            41. Sakkas LI, Xu B, Artlett CA, Lu S, Jimenez SA, Platsoucas CD. Oligoclonal T cell expansion in the skin of patients with systemic sclerosis. J Immunol 2002;168: 3649-59.

            42. Mountantonakis S, Sakkas LI, Papadopoulos D, Stathakis N.  Systemic sclerosis with bilateral hilar adenopathy.  Rheumatology 2003;42: 1007-9.

            43. Derk CT, Sakkas LI, Rasheed M, Artlet C, Jimenez SA. Autoantibodies in patients with systemic sclerosis and cancer: a case control study. J Rheumatol 2003;30: 1994-6.   

44. Xu B, Sakkas LI, Goldman BI, Jeevandam V, Gaughan J, Oleszak EL, Platsoucas CD. Identical α-chain T-cell receptor transcripts are present on T cells infiltrating coronary arteries of human cardiac allografts with chronic rejection. Cell Immunol 2003;225: 70-85.

45. Sakkas LI, Koussidis G, Avgerinos E, Platsoucas CD. Decreased expression of CD3ζ-chain in T cells infiltrating the synovial membrane of patients with osteoarthritis. Clin Diagn Lab Immunol 2004;11: 195-202.

            46. Sakkas LI, Platsoucas CD.  Is systemic sclerosis an antigen-driven T cell disease? Arthritis Rheum 2004; 50: 1721-33.

            47. Monos DS, Pappas J, Magira EE, Gaughan J, Aplenc R, Sakkas L, Freedman R, Revelle J, Platsoucas CD. Identification of HLA-DQα1 and -DRβ1 residues associated with susceptibility and protection to epithelial ovarian cancer. Hum Immunol 2005;66: 554-62.

            48. Kalogirou A, Gelou E, Mountantonakis S, Settas L, Zafiriou E, Sakkas LI. Early T cell activation in the skin from patients with systemic sclerosis. Ann Rheum Dis 2005;64:1233-35.         

49. Sakkas LI.  New developments in the pathogenesis of systemic sclerosis. Autoimmunity 2005;38:113-16. Editorial.

            50. Koufakis DI, Karabatsas CH, Sakkas LI, Alvanou A, Manthos AK, Chatzoulis DZ. Conjuctival surface changes in patients with Sjogren’s syndrome. A transmission electron microscopy study. Invest Ophthalmol Vis Sci 2006;47:541-4

            51. Sakkas LI, Chikanza IC, Platsoucas CD. Mechanisms of disease: the role of immune cells in the pathogenesis of systemic sclerosis. Nature Clin Pract Rheum 2006;2: 679-85. This has been the 6^th most read paper.

            52. Sakkas LI, Platsoucas CD. The role of T cells in the pathogenesis of osteoarthritis. Arthritis Rheum 2007;56:409-24.

            53. Woolf AD for the European Union of Medical Specialists Section of Rheumatology. Healthcare Services for those with musculoskeletal conditions: a rheumatology service. Recommentations of the European Union of Medical specialists section of Rheumatology/ European Board of Rheumatology 2006. Ann Rheum Dis 2007;66:293-301

            54. Alexiou I, Germenis A, Ziogas A, Theodoridou K, Sakkas LI. Diagnostic value of anti-citrullinated peptide antibodies in Greek patients with rheumatoid arthritis.  BMC Musculoskel Dis 2007;8: 37-43

            55. Zisakis A, Katsetos CD, Vasiliou AD, Karachalios T, Sakkas LI. Expression of retinoic acid receptor (RARa) protein in the synovial membrane from patients with osteoarthritis and rheumatoid arthritis. Int J Biol Sci 2007;3: 46-9

            56. Sakkas LI, Boulbou M, Kyriakou D, Makri I, Sinani C, Germenis A, Stathakis N. Immunological features in visceral leishmaniasis may mimic systemic lupus erythematosus. Clin Biochem 2008;41:65-68

57. Alexiou I, Germenis A, Koutroumbas A, Kontogianni A, Theodoridou K, Sakkas LI. Anti-cyclic citrullinated peptide-2(CCP2) antibodies and extra-articular manifestations in Greek patients with rheumatoid arthritis. Clin Rheumatol 2008;27:511-3

58. Davas EM, Alexiou I, Boulbou M, Koutroumpas A, Makaritsis K, Stathakis N, Sakkas LI. Co-morbidities increase the risk of serious infections in patients with rheumatoid arthritis treated with TNFa inhibitors. J Infect 2008;57:418-20

59. Sakkas LI, Davas EM, Kapsalaki E, Boulbou M, Makaritsis K, Alexiou I, Tsikrikas T, Stathakis N. Haematogenous spinal infection in central Greece. Spine 2009;34:E513-8

60. Papaioannou A, Zakynthos E, Kostikas K, Koutsohera A, Ziogas A, Koutroumpas A, Sakkas L, Gourgoulianis K, Daniil ZD. Serum VEGF levels are related to the presence of pulmonary arterial hypertention in systemic sclyrosis. BMC Pulmonary Med 2009;9:18-48

61. Vlychou M, Koutroumpas A, Malizos K, Sakkas LI. Ultrasonographic evidence of inflammation is frequent in hands of patients with erosive osteoarthritis. Osteoarthritis and Cart. 2009;17: 1283-7.

62. Koutroumbas A, Alexiou I, Vlychou M, Sakkas LI. Comparison of clinical and ultrasonographic assessment in patients with erosive osteoarthritis. Clin Rheumatol. 2010;29:511-6

63. Barouta G, Karapetsa M, Kostopoulou E, Alexiou I, Koukoulis G, Sakkas LI. Oral tuberculosis in a patient with rheumatoid arthrtis after long treatment with methotrexate and adalimumab. J Clin Rheumatol 2010;16:330-1

64. Anagnostopoulos I, Zintzaras E, Alexiou I, Papathanasiou AA, Davas E, Koutroumpas A, Barouta G, Sakkas LI. The prevalence of rheumatic diseases in central Greece: a population survey. BMC Musculoskelet Disord 2010;11:98-106.

            65. Koutroumpas A, Ziogas A, Alexiou I, Barouta G, Sakkas LI. Mycophenolate mofetil in systemic sclerosis-associated interstitial lung disease. Clin Rheum 2010; 29:1167-8.

            66. Sakkas LI, Platsoucas CD. T cells and B cells in systemic sclerosis. Curr Rheum Rev 2010;6:276-282

            67. Sakkas LI, Chikanza IC.  Systemic sclerosis:  New developments are promising. Curr Rheum Rev 2010;6:275

            68. Vasilopoulos Y, Bagiatis V, Stamatopoulos D, Zisopoulos D, Alexiou I, Settas L, Sakkas L, Mamouris Z. Association of anti-CCP positivity and carriage of TNFRRII variant with anti-TNF-α response in rheumatoid arthritis. Clin Exp Rheumatol 2011;29(4):701-4.

            69. Sakkas LI, Chikanza IC, Platsoucas CD. Systeic sclerosis: from pathogenesis to targeted immunotherapies. Curr Rheum Rev 2012;8(1):45-55

70. Vlychou Μ, Koutroumpas Α, Alexiou Ι, Fezoulidis Ι, Sakkas LI. High-resolution Ultrasonography and 3.0T Magnetic Resonance Imaging in erosive and nodal hand osteoarthritis: high frequency of erosions in nodal osteoarthritis. Clin Rheum 2013;32(6):755-62

            71. Sakkas LI, Alexiou I, Simopoulou T, Vlychou M. Enthesitis in psoriatic arthritis. Semin Arthritis Rheum 2013;43(3):325-34

            72. Bogdanos DP, Smyk DS, Invernizzi P, Rigopoulou EI, Blank M, Sakkas L, Pouria S, Shoenfeld Y. Tracing environmental markers of autoimmunity: introducing the infectome. Immunol Res 2013; 56(2-3):220-40

            73. Mavropoulos A, Orfanidou T, Liaskos C, Smyk DS, Sakkas LI, Rigopoulou EI, Bogdanos DP. P38 MAPK signaling in pemphigus: implications for skin autoimmunity. Autoimmun Dis 2013; 2013:728529

            74. Liberal R, Grant CR, Sakkas L, Bizzaro N, Bogdanos DP. Diagnostic and clinical significance  of anti-centromere antibodies in primary biliary cirrhosis. Clin Res Hepatol Gastroenterol 2013; 37(6):572-85

            75. Guillevin L, Hunsche E, Denton CP for the DUO registry(Sakkas L). Functional impairment of systemic scleroderma patients with digital ulcerations: results from the DUO registry. Clin Exp Rheumatol 2013;31(2 Suppl 76):71-80

            76. Mavropoulos A, Rigopoulou EI, Liaskos C, Bogdanos DP, Sakkas LI. The role of p38 MAPK in the aetiopathogenesis of psoriasis and  psoriatic arthritis. Clin Develop Immunol 2013;2013:569751

            77. Koutroumpas A, Giannoukas A, Zintzaras E, Exarchou E, Baliakos A, makaritsis K, Sakkas LI. Erosive hand osteoarthritis is associated with subclinical atherosclerosis and endothelia cell dysfunction. Int J Biomed Sci 2013; 9(4):217-23

            78. Smyk DS, Koutsoumpas AL, Mytiliaiou MG, Rigopoulou EI, Sakkas LI, Bogdanos DP. Helicobacter pylori and autoimmune disease: cause or by stander. World J Gastroenterol 2014;20(3):613-29.

79. Mavropoulos A, Bogdanos DP, liaskos C, Orfanidou T, Simopoulou T, Zafiriou E, Sakkas LI, Rigopoulou EI. Flow cytometric detection of p38MAPK phosphorylation and intracellular cytokine expression in peripheral blood subpopulations from patients with autoimmune rheumatic diseases. J Immunol Res 2014;2014: 671431. http://dx.doi.org/10.1155/2014/671431

80. Sakkas LI, Bogdanos DP, Katsiari C, Platsoucas CD. Citrullinated peptides as autoantigens in rheumatoid arthritis-relevance to treatment. Autoimmun Rev 2014;13:1114-20. 

81. Editorial. Mediterranean journal of Rheumatology: New title, new look, new targets.

82. Sakkas LI, Vaiopoulos G. The new 2013 ACR/EULAR classification criteria for systemic sclerosis pave the way for treatment in pre-scleroderma patients. Mediterr J Rheumatol 2015;26:15-6

83. Spanos K, Georgiou E, Saleptsis V, Athanasoulas A, Sakkas L, Giannoukas AD. Effectiveness of intravenous ilomedin infusion and smoking cessation in the treatment of acutely symptomatic buerger disease. Angiology 2015;66(2):114-17

            84. Bogdanos D, Smyk DS, Rigopoulou EI, Sakkas LI, Shoenfeld Y. Infectomics and autoinfectomics: a tool to study infectious-induced autoimmunity. Lupus 2015;24(4-5):364-73

85. Georgiou E, Sakkas LI. Thrombotic thrombopenic purpura-an unusual manifestation of rheumatic diseases. Mediterr J Rheumatol 2015;26:13-16

86.Sakkas LI, Mavropoulos A, Bogdanos DP. Regulatory B cells open new therapeutic strategies for autoimmune diseases. Mediterr J Rheumatol 2015;26:64-67

87. Sakkas LI, Simopoulou T, Katsiari C, Bogdanos DP, Chikanza IC. Early systemic sclerosis-opportunities for treatment. Clin Rheumatol 2015;34(8):1327-31

88. Cantarini L, Rigante D, Vitale A, Napodano S, Sakkas LI, Bogdanos DP, Shoelfeld Y. Intravenous immunoglobulin (IVIg)  in systemic sclerosis; a challenging yet promising future. Immunol Res 2015;61(3):326-37.

89. Georgiou E, Vlychou M, Fountas K, Sakkas LI. Low back pain in a young woman. Mediterr J Rheumatol 2015;26:83-4

90. Georgiou E, Kolokotsa E-N, Koutroumpas A, Sakkas LI. The clue is in the radiography of the hands. Mediterr J Rheumatol 2015;26:85-6

91. Simopoulou T, Varna A, Dailiana Z, Katsiari C, Alexiou I, Basdekis G, Malizos KN, Sakkas LI. Tuberculous pyomyositis; a re-emerging entity of many faces. Clin Rheumatol 2016;35:1105-10. 

92. Mavropoulos A, Simopoulou T, Varna A, Liaskos C, Katsiari C, Bogdanos DP, Sakkas LI.  B regulatory cells are numerically decreased and functionally impaired in patients with systemic sclerosis. Arthritis Rheumatol. 2016;68(2): 494-504.

93. Georgiou E, Vlychou M, Sakkas LI. Pachydermodactyly-symmetric soft tissue swelling around proximal interphalangeal joints may be misdiagnosed for arthritis. Mediterr J Rheumatol 2016;27:50-53

94. Sakkas LI, Bogdanos DP. Systemic sclerosis: new evidence re-enforces the role of B cells.. Autoimmun Rev 2016;15(2):155-61

95. Vassilopoulos D, Delicha EM, Settas L, Andrianakos A, Aslanidis S, Boura P, Katsounaros M, Athanassiou P, Tempos K, Skarantavos G, Antoniadis C, Papazoglou S, Sakkas L, Galanopoulou V, Skopouli F, Boki K, Daoussis D, Vritzali E, Sfikakis PP. Safety profile of repeated rituximab cycles in unselected rheumatoid arthritis patients; a long-term prospective real life study. Clin Exp Rheumatol. 2016;34(5):893-900.

96. Bertsias G, Karampli E, Sidiropoulos PI, Gergianaki I, Drosos A, Sakkas LI, Garyfallos A, Tzioufas AG, Vassilopoulos D, Tsapalaki C, Sfikakis PP, Panopoulos J, Athanasakis K, Perna A, Psomali D, Kyriopoulos J, Boumpas DT. Clinical and financial burden of active lupus in Greece: a nationwide study. Lupus 2016;25(12);1385-94.

97. Sakkas LI, Daoussis D, Liossis S-NC, Bogdanos DP. Regulatory B cells: New players in rheumatic diseases. Clin Rev Allergy Immunol 2016.

98. Sakkas LI, Bogdanos DP. The role of B cells in the pathogenesis of systemic sclerosis. Isr Med Assoc J, 2016;18(9):516-18.

99. Mavropoulos A, Efthymiou G, bogdanos DP, Sakkas LI. The role of regulatory B cells in the homeostasis of regulatory T cells and Th17 cells in patients with systemic sclerosis. Mediterr J Rheumatol 2016;27:53-54.

100. Efthymiou G, Dardiotis E, Liaskos C, Marou E, Tsimourtou V, Scheper T, Meyer W, Daponte A, Sakkas LI, Hadjigeorgiou G, Bogdanos DP. Anti-hsp60 antibody responses based on helicobacter pylori in patients with multiple sclerosis-irrelevance to disease pathogenesis. J Neuroimmunol 2016;298: 19-23

            101. Sakkas LI. Spotlight on tocilizumab and its potential in the treatment of systemic sclerosis: the evidence todate. Drug Des Dev Ther 2016;10: 2723-28.

            102. Sakkas LI, Perricone C, Bogdanos DP. Rheumatoid arthritis: an interplay of genetic and environmental factors. J Immunol Res. Accepted

103. Daoussis D, Melissaropoulos K, Sakellaropoulos G, Antonopoulos I, Markatseli TE, Simopoulou T, Georgiou P, Andonopoulos P, Drosos AA, Sakkas L, Liossis S-N. B cell depletion therapy in systemic sclerosis associated interstitial lung disease.  A multicenter, open label, comparative study with an up to 94 patient-years follow up. Semin Arthritis Rheum 2017;46(5):625-31.

104. KlavdianouK, Liossis S-N, Sakkas L, Daoussis D. The role of Dickkopf-1 in joint remodeling and fibrosis.  A link connecting spondyloarthropathies and scleroderma? Semin Arthritis Rheum 2017;46(4):430-38

105. Sakkas LI, Bogdanos DP. Infections as a cause of autoimmune rheumatic diseases. Auto Immun Highlights 2016;7(1):13

            106. Sakkas LI. Regulatory B cells in autoimmune rheumatic diseases. Mediterr j Rheumatol 2017;28:27-31.           

          107.Stamatis-Liossis N, Daoussis D; ASSOCIATED CENTRES/CLINICS, Drosos A, Sakkas L. Is there a link between IL-23/IL-17 and developmental pathways such as the Wnt and Hedgehog pathway? Mediterr J Rheumatol. 2017 Mar 28;28(1):59-61.

            108.Sakkas LI. Mediterranean journal of Rheumatology September 2017 issue highlights. Mediterr J Rheumatol. 2017 Sep 29;28(3):110-111.

            109. Sakkas LI, Bogdanos DP. Are psoriasis and psoriatic arthritis the same disease? The IL-23/IL-17 axis data. Autoimmun Rev 2017;16(1):10-15. Doi:10.1016/j.autrev.2016.09.015.

            110. Nikitakis N, Papaioannou W, Sakkas LI, Kousvelari E. The autoimmunity-oral microbiome connection. Oral Dis 2017;23(7):828-39. Doi:10.1111/odi.12589

            111. Botou A, Bangeas A, Alexiou I, Sakkas LI. Acro-osteolysis. Clin Rheumatol 2017;36(1):9-14

112. Barouta G, Katsiari CG, Alexiou I, Liaskos C, Varna A, Bogdanos DP, Sakkas LI. Anti-MCV antibodies predict radiographic progression in Greek patients with very early (< 3 months duration) rheumatoid arthritis. Clin Rheumatol 2017;36(4):885-94

            113. Sakkas LI, Bogdanos DP, Kousvelari E. Loss of C9orf72 function leads to autoimmunity. Ann Trans Med 2017;5(3):60

 114. Sfikakis P, Bournia V, Sidiropoulos P, Boumpas D,  Drosos A,  Kitas G, Konstantonis G, Liossis S, Manoussakis M, Sakkas L, Tektonidou M,  Tzioufas A, Vlachoyiannopoulos P, Kani C, Paterakis P, Litsa P,Vassilopoulos D.  Biologic Treatment for Rheumatic Disease: Real-world Big Data Analysis from the Greek Country-wide Prescription Database. Clin Exp Rheum, 2017;35(4):579-85.

115. Marou E, Liaskos C, Simopoulou T, Efthymiou G, Dardiotis E, Katsiaric C, Scheper T, Meyer W, Hadjigeorgiou G, Bogdanos DP, Sakkas LI. Human cytomegalovirus (HCMV) UL44 and UL57 specific antibody responses in anti-HCMV positive patients with systemic sclerosis. Clin Rheumatol 2017;36(4):863-69.

116. Marou E, Liaskos C, Simopoulou T, Efthymiou G, Dardiotis E, Katsiari C, Daponte A, Scheper T, Meyer W, Hadjigeorgiou G, Bogdanos D.  Antibody responses against human cytomegalovirus UL83 in patients with systemic sclerosis: hints towards cytomegalovirus-induced autoimmunity. Clin Exp Rheumatol. 2017;35 Suppl 106(4):31-34

117. Bogdanos DP, Sakkas LI. From microbiome to infetome in autoimmunity. Curr Opin Rheum 2017;29(4):369-73.

118. Mavropoulos A, Varna A, Zafiriou E, Alexiou I, Roussaki-Shulze A, Katsiari C, Bogdanos DP, Sakkas LI.  IL-10-producing ells are impared in psoriatic arthritis and psoriasis and inversely correlate with IL-17- and IFNγ-producing T ccells. Clin Immunol 2017;184:33-41.

119. Mavropoulos A, liaskos C, Simopoulou T, Bogdanos DP, Sakkas LI. IL-10-producing regulatory B cells (B10 cells), IL-17+Tcells, and autoantibodies in systemic sclerosis. Clin Immunol 2017;184:26-32.

120. Sakkas LI, Mavropoulos A, Bogdanos DP.  Phosphodiesterase 4 inhibitors in immune mediated diseases: mode of action, clinical applications, future perspectives. Curr Med Chem 2017;24(28):3054-67.

121. Kelis K, Solomou E, Sakkas LI, Liossis S-N, Daoussis D. The role of platelets in autoimmunity, vasculopathy and fibrosis-implications for systemic sclerosis. Semin Arthritis Rheum 2017;4793):409-17.

122. Liaskos C, Marou E, Simopoulou T, Barmakoudi M, Efthimiou G, Scheper T, Meyer W, Bogdanos DP, Sakkas LI. Disease-related autoantibody profile in patients with systemic sclerosis. Autoimmunity 2017;50(7):414-21.

123.  Efthymiou G, Dardiotis E, Liaskos C, Marou E, TsimourtouV, Rigopoulou EI, Scheper T, Daponte A, Meyer W, Sakkas LI, Hadjigeorgiou G, Bogdanos DP.  Antibodies against Helicobacter pylori-specific antigens differentiate relapsing remitting from secondary progressive multiple sclerosis. Sci Rep 2017;7:7929

124. Sakkas LI, Daoussis D, Liossis S-N, Bogdanos DP. The infectious basis of ACPA-positive rheumatoid arthritis. Front Microbiol 2017;8:1853

125. Sakkas LI. A new player in psoriatic arthritis-a JAK inhibitor. Mediterr J Rheumatol 2017;28:56-57.

126. Kelepouri D, Mavropoulos A, Bogdanos DP, Sakkas LI. The role of flavonoids in inhibiting Th17 responses in inflammatory arthritis. J Immunol Res 2018;2018:9324357

127. Sakkas LI, Simopoulou T, Daoussis D, Liossis S-N, Potamianos S. Intestinal involvement in systemic sclerosis. A clinical review. Dig Dis Sci 2018;63(4):834-44.

128. Sakkas LI, Bogdanos DP. Multiple hit infection and autoimmunity: the dysbiotic microbiota-ACPA connection in rheumatoid arthritis. Curr Opin Rheum 2018;30(4):403-409.

129. Simopoulou T, Klimopoulos S, Sampaziotis D, Tzotrziotis A, Bogdanos DP, Sakkas LI.  Retroperitoneal IgG4-related disease causing inferior vena cava thrombosis: case report and literature review. JSRD 2018;

130. Sakkas LI, Mavropoulos A, Perricone C, Bogdanos DP. IL-35: a new immunoregulator in autoimmune rheumatic diseases. Immunol Res 2018;66(3):305-312.

131. Daoussis D, Konstantopoulou G, Kraniotis P, Sakkas L, Liossis SN. Biologics in SAPHO syndrome: a systematic review. Semin Arthritis Rheum 2019;48(4):618-25

132. Katsiari C, Simopoulou T, Alexiou I, Sakkas LI. Immunotherary of scleroderma. Hum Vaccines Immunother 2018;14(11):2559-67

133. Sakkas LI. Mediterranean journal of Rheumatology June 2018 issue highlights. Mediter J Rheumatol. 2018;29(2):65-66.

134. Sakkas LI, Bogdanos P, Boumpas D, Mamouris Z, Gkoutzourelas A  , Mavropoulos A, Tsouris Z, Liossis S-N, Daoussis D, Vasilopoulos D, Tektonidou M, Tzioufas A, Efthymiou G, Dardiotis E, Kitas G, Sharif K, Blank M, Karussis D, Rimar D, Slobodin G, Porat-Katz B-S, Vadasz Z, Amital H, Toubi E, Shoenfeld Y. The second Greek – Israeli symposium: success through synergy. Isr Med Assoc J 2019;21(4):292-297

135. Asteriou E, Gkoutzourelas A, Mavropoulos A, Katsiari C, Sakkas LI, Bogdanos DP. Curcumin for the Management of Periodontitis and Early ACPA-Positive Rheumatoid Arthritis: Killing Two Birds with One Stone.  Nutrients 2018 Jul 16;10(7). 

136. Liaskos C, Marou E, Simopoulou T, Gkoutzourelas A, Efthymiou G, Scheper T, Meyer W, Katsiari GC, Bogdanos PD, Sakkas LI. Multiparametric autoantibody profiling in patients with systemic sclerosis in Greece. Meditter J Rheumatol 2018;29(3):120-6

137. Vasileiadis GK, Dardiotis E, Mavropoulos A, Tsouris Z, Tsimourtou V, Bogdanos DP, Sakkas LI, Hadjigeorgiou GM. Regulatory B and T lymphocytes: friends or foes?

Auto Immun Highlights. 2018; 9(1):9. doi: 10.1007/s13317-018-0109-x

138. Gkoutzourelas A, Liaskos C, Mytilinaiou MG, Simopoulou T, Katsiari C, Tsirogianni A, Daoussis D, Liossis S-N, Scheper T, Meyer W, Bogdanos DP, Sakkas LI. Anti-Ro60 seropositivity determines anti-Ro52 epitope mapping in patients with systemic sclerosis, Front Immunol 2018;9:2835.

139. Bogdanos DP, Sakkas LI. Enterococcus gallinarum as a component of the autoinfectoe: the gut-liver autoimmune rheumatic disease axis is alive and kicking.  Meditter J Rheumatol 2018; 29:232-34.

          140.Thomas K, Lazarini A, Kaltsonoudis E, Drosos A, Papalopoulos I, Sidiropoulos P, Katsimbri P, Boumpas D, Tsatsani P, Gazi S, Fragkiadaki K, Tektonidou M, Sfikakis PP, Pantazi L, Boki KA, Grika EP, Vlachoyiannopoulos PG, Karagianni K, Sakkas LI, Dimitroulas T, Garyfallos A, Kassimos D, Evangelatos G, Iliopoulos A, Areti M, Georganas C, Melissaropoulos K, Georgiou P, Vounotrypidis P, Ntelis K, Mavragani CP, Bournazos I, Katsifis G, Mavrommatis C, Kitas GD, Vassilopoulos D. Multicenter Cross-sectional Study of Patients with Rheumatoid Arthritis in Greece: Results from a cohort of 2.491 patients.  Mediterr J Rheumatol. 2018;29(1):27-37.

141.Stamostergiou J, Theodoridis X, Ganochoriti V, Bogdanos DP, Sakkas LI. The role of the Mediterranean diet in hyperuricemia and gout.  Mediterr J Rheumatol. 2018 Mar 19;29(1):21-25.

142. Panopoulos S, Tektonidou M, Drosos AA, Liossis S-N, Dimitroulas T,Garyfallos A, Sakkas L, Boumpas D, Voulgari PV, Daoussis D, Thomas K, Georgiopoulos G, Vosvotekas G,  Vassilopoulos D, Sfikakis PP.  Prevalence of comorbidities in Systemic Sclerosis versus Rheumatoid Arthritis: A comparative, multicenter, matched-cohort study” Arthritis Res Ther 2019;20(1):267.

143. Sakkas LI, Daoussis D, Mavropoulos A, Liossis S-N, Bogdanos DP. Regulatory B cells: New players in inflammatory and autoimmune rheumatic diseases. Semin Arthritis Rheum 2019;48(6):1133-1141.

144. Katsiari CG, Bogdanos DP, Sakkas LI. Inflammation and cardiovascular disease. World J Transl Med 2019;8(1):1-8

145. Sakkas LI, Mavropoulos A, Zafiriou E, Roussaki-Schulze A, Bogdanos DP. The effect of Apremilast on signal transduction and IL-10 production in CD39high regulatory B cells in patients with psoriatic arthritis. Mediterr J Rheumatol. 2018;29(1):59-61146. Sakkas LI, Trontzas P. The Greek (Hellenic) rheumatology over the years: From ancient to modern times.  Rheumatol Int 2019

147. Ntelis K, Bogdanos D, Dimitroulas T, Sakkas L, Daoussis D. Platelets in systemic sclerosis: The missing link connecting vasculopathy, autoimmunity and fibrosis?

Curr Rheumatol Rep. 2019;21(5):15. doi: 10.1007/s11926-019-0815-z.

148. Sakkas LI, Bogdanos DP, Boumpas D, Mamouris Z, Gkoutzourelas A, Mavropoulos A, Tsouris Z, Liossis SN, Daoussis D, Vasilopoulos D, Tektonidou M, Tzioufas A, Efthymiou G, Dardiotis E, Kitas G, Sharif Κ, Blank M, Karussis D, Rimar D, Slobodin G, Porat-Katz BS, Vadasz Z, Amital H, Toubi E, Shoenfeld Y. The Second Greek-Israeli Symposium on Autoimmunity and Rheumatology: Success Through Synergy. Isr Med Assoc J. 2019 Apr;21(4):292-297.

149. Liaskos C, Rentouli S, Simopoulou T, Gkoutzourelas A, Norman GL, Brotis A, Alexiou I, Katsiari C, Bogdanos DP, Sakkas LI. Anti-C1q autoantibodies are frequently detected in patients with systemic sclerosis associated with pulmonary fibrosis. Br J Dermatol. 2019 Jul;181(1):138-146. doi: 10.1111/bjd.17886

150. Mavropoulos A, Zafiriou E, Simopoulou T, Brotis AG, Liaskos C, Roussaki-Schulze A, Katsiari CG, Bogdanos DP, Sakkas LI. Apremilast increases IL-10-producing regulatory B cells and decreases proinflammatory T cells and innate cells in psoriatic arthritis and psoriasis. Rheumatology (Oxford). 2019;58(12):2240-2250. doi: 10.1093/rheumatology/kez204

151. Melissaropoulos K, Kraniotis P, Bogdanos D, Dimitroulas T, Sakkas L, Daoussis D. Targeting very early systemic sclerosis: a case-based review. Rheumatol Int. 2019;39(11):1961-1970. doi: 10.1007/s00296-019-04357-x.

152. Sakkas LI, Zafiriou E, Bogdanos DP. New treatments in psoriatic arthritis. Focus on the IL-23/IL-17 axis. Front Pharmacol 2019;10: 872.

153. Ntolkeras G, Barba C, Mavropoulos A, Vasileiadis GK, Dardiotis E, Sakkas LI**, Hadjigeorgiou G³**, Bogdanos DP. On the immunoregulatory role of statins in Multiple Sclerosis. The effects on Th17 cells. Immunol Res 2019;67(4-5):310-324.154. Efthymiou G, Dardiotis E, Liaskos C, Marou E, Scheper T, Meyer W, Daponte A, Daoussis D, Hadjigeorgiou G, Bogdanos DP, Sakkas LI. A comprehensive analysis of antigen-specific antibody responses against human cytomegalovirus in patients with systemic sclerosis.  Clin Immunol. 2019;207: 87-96

155. Kourkouni E, Mitsogiannis G, Simopoulou T, Liaskos C, Katsiari CG, Daniil Z, Gourgoulianis K, Bogdanos DP, Sakkas LI. Interstitial lung disease in anti-synthetase syndrome. Mediterr J Rheumatol. 2019 Sep 30;30(3):186-189. doi: 10.31138/mjr.30.3.186.

            156. Sakkas LI. Mediterranean journal of Rheumatology September 2019 issue highlights. Mediterr J Rheumatol. 2019;30(3):139-140. doi: 10.31138/mjr.30.3.139.

157. Skyvalidas DΝ, Mavropoulos A, Tsiogkas S, Dardiotis E, Liaskos C, Mamuris Z, Roussaki-Schulze A, Sakkas LI, Zafiriou E, Bogdanos DP. Curcumin mediates attenuation of pro-inflammatory interferon γ and interleukin 17 cytokine responses in psoriatic disease, strengthening its role as a dietary immunosuppressant.  Nutr Res. 2020;75: 95-108.

158. Melissaropoulos K, Bogdanos D, Dimitroulas T, Sakkas LI, Kitas GD, Daoussis D. Primary Sjögren’s Syndrome and Cardiovascular Disease.  Curr Vasc Pharmacol. 2020 Jan 29. doi: 10.2174/1570161118666200129125320.

159. Gkiouras K, Grammatikopoulou MG, Theodoridis X, Pagkalidou E, Chatzikyriakou E, Apostolidou AG, Rigopoulou EI, Sakkas LI, Bogdanos DP. Diagnostic and clinical significance of anti-specific pancreatic antibodies in inflammatory bowel diseases: A meta-analysis. World J Gastroenterol 2020;26(2):246-265.

160. Panopoulos S, Chatzidionysiou A, Tektonidou M, Bournia V-K, Drosos A, Liossis S-N, Dimitroulas T, Sakkas L, Boumpas D, Voulgari P, Daoussis D, Thomas K, Georgiopoulos G, Vosvotekas G, Garyfallos A, Sidiropoulos P, Bertsias G, Vassilopoulos D, Sfikakis P. Treatment modalities and drug survival in a systemic sclerosis real-life patient cohort.
Arthritis Res Ther 2020;22(1):56.

 161. Efthymiou G, Liaskos C, Simopoulou T, Marou E, Patrikiou E, Scheper T, Meyer W, Daoussis D, Sakkas LI, Bogdanos DP. Antigen-specific humoral responses against Helicobacter pylori in patients with systemic sclerosis. Immunol Res. 2020 Apr 6. doi: 10.1007/s12026-020-09124-w

162. Bogdanos DP, Daniil Z, Zakynthinos E, Gourgoulianis K, Sakkas LI. When there is a pandemic there is no time to waste: should we have hydroxychloroquine in our armoury against COVID-19 infected patients? Mediter J Rheumatol 2020;31: 94  

163. Angelopoulou F, Bogdanos D, Dimitroulas T, Sakkas L, LiossisS-N, Daoussis D. Immune checkpoint inhibitor-induced musculoskeletal manifestations. A systematic review. Rheumatol Int 2020 Aug 2. doi: 10.1007/s00296-020-04665-7.

164. Simopoulou T, Tsimourtou V, Katsiari C, Vlychou M, Bogdanos DP, Sakkas LI. Progressive multifocal leukoencephalopathy in a patient with systemic sclerosis treated with methotrexate: A case report and literature review. J Scleroderma Rel Disord 2010;5(3):NP1-NP6.

165. Routsias J, Marinou D, Katsifis G, Barouta G, Liaskos C, Sakkas L, Tsikris A. Major vault protein/lung resistance-related protein: A novel biomarker for rheumatoid arthritis. Clin Exp Rheumatol 2020.

166. Patrikiou E, Liaskos C, Mavropoulos A, Ntavari N, Gkoutzourelas A, Simopoulou T, Fechner K, Scheper T, Meyer W, Katsiari CG, Roussaki-Schulze A, Zafiriou E, Sakkas LI, Bogdanos DP. Autoantibodies against specific nuclear antigens are present in psoriatic disease and are diminished by secukinumab. Clin Chim Acta 2020;510:400-407. 

167. Gkoutzourelas A, Liaskos C, Simopoulou T, Katsiari C, Efthymiou G, Scheper T, Meyer W, Tsirogianni A, Tsigalou C, Dardiotis E, Daoussis D, Sakkas LI, Bogdanos DP. A study of antigen-specific anti-cytomegalovirus antibody reactivity in patients with systemic sclerosis and concomitant anti-Ro52 antibodies. Rheumatol Int 2020;40(10):1689-1699.

168.Gkoutzourelas A, Bogdanos DP, Sakkas LI. Kawasaki disesae and COVID-19. Mediter J Rheumatol 2020;31(Suppl 2):268-74

169. Stamatis P, Bodganos DP, Sakkas LI. Upadacitinib tartrate for rheumatoid arthritis. Drugs Today(Barc) 2020;56(11):723-32.

170.Thomas K, Lazarini A, Kaltsonoudis E, Drosos A, Papalopoulos I, Sidiropoulos P, Tsatsani P, Gazi S, Pantazi L, Boki KA, Katsimbri P, Boumpas D, Fragkiadaki K, Tektonidou M, Sfikakis PP, Karagianni K, Sakkas LI, Grika EP, Vlachoyiannopoulos PG, Evangelatos G, Iliopoulos A, Dimitroulas T, Garyfallos A, Melissaropoulos K, Georgiou P, Areti M, Georganas C, Vounotrypidis P, Kitas GD, Vassilopoulos D. Treatment patterns and achievement of the treat-to-target goals in a real-life rheumatoid arthritis patient cohort: data from 1317 patients. Ther Adv Musculoskelet Dis. 2020 Sep 28;12:1759720X20937132.

171. Daoussis D, Bogdanos DP, Dimitroulas T, Sakkas L, Andonopoulos AP. Adrenocorticotropic hormone: an effective “natural” biologic therapy for acute gout? Rheumatol Int. 2020;40(12):1941-47.

172. Bogdanos DP, Gkoutzourelas A, Papadopoulos V, Liaskos C , Patrikiou E, Tisigalou C, Sarantziotis  A, Hadjiioannou J, Scheper T, Meyer W, Sakkas LI, Papandeou C. Anti-Ro52 antibody is highly prevalent and a marker of better prognosis in patients with ovarian cancer. Clin Chim Acta 2021;521:199-205.

173. Thomas K, Lazarini A, Kaltsonoudis E, Voulgari PV, Drosos AA, Repa A, Sali AMI, Sidiropoulos P, Tsatsani P, Gazi S, Argyriou E, Boki KA, Katsimpri P, Boumpas D, Fragkiadaki K, Tektonidou MG,Sfikakis PP, Karagianni K, Sakkas LI, Grika EP, Vlachoyanopoulos PG, Evangelatos G, Iliopoulos A, Mimitroulas T, Garyfallos A, Melissaropoulos K, Georgiou P, Areti M, Georganas C, Vounotrypidis P, Georgiopoulos G, Kitas GD, Vassilopoulos D. Incidence,risk factors and validation of the RABBIT score for serious infections in a cohort of 1557 patients with rheumatoid arthritis. Rheumatology 2021;60:2223-30  

174. Florou DT, Mavropoulos A, Dardiotis E, Tsimourtou V, Siokas V, Aloizou A, Liaskos C, Tsigalou C, Katsiari C, Sakkas LI, Hadjigeorgiou G, Bogdanos DP. Tetracyclines diminish in vitro IFN-g and IL-17-producing adaptive and innate immune cells in multiple sclerosis. Front Immunol 2021;12:739186.

175. Tsiogkas S, Grammatikopoulou MG, Gkiouras K, Zafiriou E, Papadopoulos I, Liaskos C, Dardiotis E, Sakkas LI, Bogdanos DP. Effects of Crocus sativus(saffron) intake on top of standard treatment on disease outcomes and comorbidities in patients with rheumatic diseases: a synthesis without meta-analysis(SWiM) of randomized controlled trials. Nutrients 

175. Melissaropoulos K, Iliopoulos G, Sakkas LI, Daoussis D. Pathogenetic aspects of systemic sclerosis: A view through the prism of B cells. Front Immunol 2022;13:925741

176. Gkiouras K, Grammatikopoulou MG, Myrogiannis I, Papamitsou T, Rigopoulou EI, Sakkas LI, Bogdanos DP. Efficacy of n-3 fatty acid supplementation on rheumatoid arthritis’ disease activity indicators: a systematic review and meta-analysis of randomized placebo-controlled trials.  Crit Rev Food Sci Nutr. 2022 Jul 28:1-15. 

            177. Sakkas LI, Bogdanos DP. The role of T cells in systemic sclerosis: An update. IMMUNO 2022;2: 534-47.

            178. Sakkas LI, Katsiari C, Daoussis D, Bogdanos DP. The role of B cells in the pathogenesis of systemic sclerosis: an update. Rheumatology 2022

178. Sakkas LI, Bogdanos DP. The role of T cells in systemic sclerosis.

E encyclopedia Medicine/Rheumatology 2022

            179. Sakkas LI, Katsiari C, Daoussis D, Bogdanos DP. The role of B cells in the pathogenesis of systemic sclerosis: an update. Rheumatology 2022

180. Efthymiou E, Grammatikopoulou MG, Gkiouras K, Efthymiou G, Zafiriou E, Goulis DG, Sakkas LI, Bogdanos DP.  Time to Deal with Rheumatoid Cachexia: Prevalence, Diagnostic Criteria, Treatment Effects and Evidence for Management. Mediterr J Rheumatol. 2022;33(3):271-290. doi: 10.31138/mjr.33.3.271. eCollection 2022 Sep.

2. ΒΙΒΛΙΑ Η ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΣΕ ΑΓΓΛΟΦΩΝΑ ΒΙΒΛΙΑ

            1. Sakkas LI. Molecular immunogenetic studies in rheumatic diseases. PhD thesis, London University. London 1990.

            2. Lanchbury JSS, Sakkas LI, Panayi GS. Genetic factors in rheumatoid arthritis. In Rheumatoid arthritis. Smolen, Kalden, Maini, eds. Springer-Verlag, Berlin, 1992,  pp 17-28.Nova 2011

            3. Katsiari C, Salkkas LI. Treatment of ANCA-associated vasculitis. In Advances in diagnosis and treatment of vasculitis. Ed, LM Amezcua-Guerra, INTECH 2011

            4. Koutroumpas A, Simipoulou T, Sakkas LI. Pharmacological treatment of osteoarthritis.In Arthritis: types, treatment, and prevention. Ed. MN Pelt, New York, Nova Science Publications, 2012.

            5. Katsiari C, Simopoulou T, Sakkas LI. Treatment of non-ANCA smal vessel vasculitis. In Advances in the Diagnosis and treatment of vasculitis. Sakkas LI, Katsiari C, Editors, InTech 2013

            6. Sakkas LI, Alexiou I.  Scleroderma, treatment (current and upcoming).  In Encyclopedia of Medical Immunology. Autoimmune diseases. Mackay IR, Rose NR Eds- in- Chief, Springer 2014.

            7. Bogdanos DP, Smyk DS, Sakkas LI, Shoenfeld Y. Microbiota and autoimmunity. In Infection and autoimmunity, Editors: Y. Shoenfeld, N.Agmon-Levin, N.R.Rose, 2^nd edition, Academic Press, Elsevier, pp 149-63, 2015.

            8. Smyk DS, Sakkas LI, Shoenfeld Y, Bogdanos DP. Hepatitis B vaccination and autoimmunity. In Vaccines and Autoimmunity, Ed Y. Shoenfeld, N. Agmon-Levine, L. Tomljenovic, pp 147-62, 2015, Wiley, ISBN:9781118663431

            9. Sakkas LI, Bogdanos DP. DNA viruses and autoimmune rheumatic diseases. In: The microbiome-infection and rheumatic diseases. Ferguson Eds, Springer 2018

            10. Sakkas L. Systemic sclerosis. In: Absolute Rheumatology Review Ed P Efthimiou, Springer Nature Switzerland 2020; pp263-275

11. Efthimiou G, Sakkas LI, Bogdanos DP. Heat shock proteins as target autoantigens in autoimmune rheumatic diseases. In: Heat shock proteins, AAA Asea, P.Kaur (eds) Springer Nature https://doi.org/10.1007/7515_–2020_–35.

12. Sakkas LI, Simopoulou T. T cells in the pathogenesis of systemic sclerosis. In Translational Medicine. Elsevier Vol 6. Advances in rheumatic diseases. Ed N Rezaei, Elsevier. Under review.

13. Efthimiou G, Sakkas LI, Bogdanos DP. Heat shock proteins as autoantigens in autoimmune rheumatic diseases. In Heat Shock proteins, Editon-in-Chief:AAA Asea, Springer 2020

14. Mavropoulos A, Zafiriou E, Dardiotis E, Sakkas LI, Bogdanos DP. B regulatory cells in patients with autoimmune diseases. Pathogenic significance and therapeutic potential. Translational Autoimmunity Vol2, Chapter 3, Elsevier 2021.

15. Goutzourelas A, LIaskos C, Mytilinaiou MG, Simopoulou T, Katsiari C, Tsirogianni A, Daoussis D, Bogdanos DP, Sakkas LI. Anti-Ro60 seropositivity determines anti-Ro52 epitope mapping in patients with systemic sclerosis. In Key players in systemic sclerosis: the immune system and beyond. Ed: Guilpain P, Noel D, Avouac J. 2021 Front. Immunol. doi: 10.3389/fimmu.2018.02835

16. Sakkas LI, Simopoulou T, Bogdanos DP. The pathogenesis of systemic sclerosis. Elsevier 2022

Β. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

            1. Σακκάς ΛΙ. Συμβολή στη μελέτη υποπληθυσμών λεμφοκυττάρων σε τομές ιστων με τη χρήση μονοκλωνικών αντισωμάτων.  Διδακτορική διατριβή, Εθνικό και Καπποδιαστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αθήνα 1984.

            2. Σακκάς ΛΙ, Χατζάκης Α, Πλατσάκης Κ, Μουντοκαλάκης Θ.  Πυρετός άγνωστης προέλευσης σε Παθολογική Κλινική Νοσοκομείου της Αθήνας.  Αρχεια Ελληνικης Ιατρικης 1984;1:354-6.

            3. Κότσαλος Α, Σακκάς ΛΙ, Θούας Β, Κότσαλος Χ, Ευαγγέλου Α, Καλλίστρατος Ι.  Επίπεδα σεληνίου ορού στη ρευματοειδή αρθρίτιδα.  Πρακτικά 8ου Πανελλήνιου Ρευματολογικού Συνεδρίου 1984; σ343-51.

            4. Σακκάς ΛΙ, Χατζηγιάννης Σ, Γκιουστόζι Α, Καρβουντζης Γ, Κομνηνος Ζ. Σύνδρομο Budd-Chiari  και πολυκυτταραιμία.  Αρχεια Ελληνικης Ιατρικης 1984;1:394.

            5. Σακκάς ΛΙ, Χατζηγιάννης Σ, Καρβουντζης Γ, Γκιουστόζι Α, Κομνηνός Ζ.  Σύνδρομο Budd-Chiari: αιτιολογική και αιματολογική μελέτη.  Ιατρική 1984;46:296-8.

            6. Σακκάς ΛΙ. Ανιχνευτές DNA: ένα νέο διαγνωστικό μέσο.  Ιατρική 1988;53:449-50.

            7. Σακκάς ΛΙ, Welsh KI, Panayi GS. Πολυμορφισμός στη γονιδιακή περιοχή της βαρειάς αλύσου των ανοσοσφαιρινών (ΒΑ) ή κοντά σαυτή συσχετίζεται με αρθρίτιδα σε ασθενείς με ψωρίαση.  Ελληνική Ρευματολογια 1988; 1:1.

            8. Σακκάς ΛΙ. Ρευματοειδής αρθρίτιδα και αντιγόνα HLA.  Ελληνική Ρευματολογια 1990; 2:77-81.

            9. Σακκάς ΛΙ. HLA και παρουσίαση αντιγόνου. Νέες προοπτικές για ανοσοθεραπεία στα αυτοάνοσο νοσήματα.  Ιατρικη 1991; 59: 505-6.

            10. Σακκάς ΛΙ. Ανοσοθεραπεία στη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Φαρμακο 1991; 39:4.

            11. Σακκάς ΛΙ. Γενετική του σακχαρώδη διαβήτη.  Ιατρικές Εξελίξεις 1992; 38:14-5.

            12. Σακκάς ΛΙ. HLA αντιγόνα ταξης ΙΙΙ και αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα.  Ελληνική ρευματολογια 1992; 4(Συμπλ 6): 195-6.

            13.  Σακκάς ΛΙ.  Πολύ μικρή η επίδραση των γονιδίων της περιοχής HLA τάξης ΙΙΙ στα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα.  Ιατρικές Εξελίξεις 1992; 42:36-7.

            14. Σακκάς ΛΙ. Η συσχέτιση της ψωριασικής αρθρίτιδας και της ψωρίασης με το HLA-Cw6 με τη χρήση της αλυσιδωτής αντίδρασης πολυμεράσης.  Ελληνική Ρευματολογία 1993; 5:53-6.

            15.  Σακκάς ΛΙ. Εξελίξεις στην ανοσογενετική των ρευματικών νοσημάτων.  Ιατρικη 1993; 64:239-43.

            16. Σακκάς ΛΙ. Ψωριασική αρθρίτιδα. Σύγχρονες απόψεις στην παθογένεια και θεραπεία.  Ελληνικη Ρευματολογια 1993; 5:303-10.

            17. Σακκάς ΛΙ, Panayi GS, Welsh KI. Συσχέτιση της ψωριασικής αρθρίτιδας και της ψωρίασης με HLA-C αμινοξέα.  Ελληνικη Ρευματολογια 1993; 5:192-96.

            18. Σακκάς ΛΙ. Σύνδρομο Sjogren. Ιατρικη 1994; 66:374-78.

            19. Σακκάς ΛΙ, Panayi GS, Welsh KI.  Ισχυρή συσχέτιση της ψωριασικής αρθρίτιδας με το γονότυπο HLA-Cw6/DR7a.  Ιατρικη 1994; 66: 284-87.

            20. Σακκάς ΛΙ. Αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης. Ενα νέο διαγνωστικό μέσο. Ιατρικη Επιθεώρηση Ενοπλων Δυναμεων 1995; 29:65-71.

            21. Ακριτίδης Ν, Οικονόμου Γ, Σακκάς ΛΙ. Σύνδρομο Melkersson-Rosenthal.  Περιγραφή περίπτωσης και ανασκόπηση της βιβλιογραφίας.  Ιατρικη 1995; 68:72-78.

            22. Σακκάς ΛΙ. Θεραπεία μυοσίτιδων-σύγχρονες απόψεις.  Ιατρική Επιθεώρηση Ενόπλων Δυνάμεων 1996; 30:19-24.

            23. Τσικρίκας Θ, Καρακούσης Κ, Κράπης Κ, Μπελίτσος Π, Μακρή Ε, Σακκάς Λ, Γουργουλιάνης ΚΙ. Ψευδοχυλοθώρακας σε άρρωστο με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Πνεύμων 2001;14: 238-41

            24. Μουνταντωνάκης ΣΕ, Αυγερινός ΕΔ, Σακκάς ΛΙ. Εξελίξεις στην παθογένεια της οστεοαρθρίτιδας. Ελληνική Ρευματολογία 2001;12:196-204.

            25. Σακκάς ΛΙ. Θεραπεία ορο-αρνητικών σπονδυλαρθρίτιδων. Ελληνική Ρευματολογία 2003;14:104-109.

            26. Σακκάς ΛΙ. Διάγνωση και θεραπεία σπονδυλαρθρίτιδων. Ελληνική Ρευματολογία 2003;14(Suppl):32-40.

            27. Κουφάκης Δ, Δημέρα Β, Καραμπάτσης Κ, Ρίζος Σ, Σακκάς Λ, Ζιώγας Α, Παπαδάκος Γ. Τοξική αμφιβληστροειδοπάθεια από υδροξυχλωροκίνη (plaquenil). Ανασκόπηση της βιβλιογραφίας και παρουσίαση περιστατικού. Οφθαλμολογικά Χρονικά 2003;4: 429-37

            28. Σακκάς Λ. Παθογένεια της οστεοαρθρίτιδας. Ρόλος των Τ λεμφοκυττάρων. Ελληνική Ρευματολογία 2004;15:70-2

            29. Σακκά ΧΓ, Σακκάς ΛΙ. Προκαλείται η συστηματική σκλήρυνση από ΤΗ2 λεμφοκύτταρα;  Ελληνική Ρευματολογία 2004;15:156-64.

            30. Σακκάς ΛΙ. Σπάνιες μορφές αγγειίτιδας. Ελληνική Ρευματολογία 2005(Suppl): 44-48

            31. Σακκάς ΛΙ. Νεότερα δεδομένα στη θεραπεία της γιγαντοκυτταρικής αρτηρίτιδας.  Ελληνική Ρευματολογία 2007;18:125-7.

            32. Κοντογιάννη Α, Σακκάς ΛΙ. Εκτίμηση της δραστηριότητας της ρευματοειδούς αρθρίτιδας στην καθημερινή πράξη.  Ελληνική Ρευματολογία 2007;18:151-6

            33. Σακκάς ΛΙ. Πνευμονική αρτηριακή υπέρταση: κατευθυντήριες οδηγίες διάγνωσης και θεραπείας. Ελληνική Ρευματολογία  2007;18:315-8

            34. Αλεξίου Ι, Θεοδωρίδου Κ, Ζιώγας Α, Κουτρούμπας Α, Γερμενής Α, Σακκας ΛΙ. Αντισώματα έναντι του κυκλικού κιτρουλλινιωμένου πεπτιδίου σε Ελληνες ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ελληνική Ρευματολογία 2007;18:275-83.

            35. Σακκάς ΛΙ. Κατευθυντήριες οδηγίες θεραπέιας αγγειίτιδων που συσχετίζονται με ANCA. Ελληνική Ρευματολογία.

            36. Σακκάς ΛΙ. Διάγνωση αγγειίτιδων που συσχετίζονται με ANCA. Ελληνική Ρευματολογία. 2007;18:213-7.

            37. Σακκάς ΛΙ. Τα Β λεμφοκύτταρα ως στόχος θεραπείας στη συστηματική σκλήρυνση. Ελληνική Ρευματολογία 2008;19: 289-90

            38. Σακκάς ΛΙ. Σακκάς ΛΙ. Ανοσορύθμιση: νέος τρόπος θεραπείας στη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ελληνική Ρευματολογία 2008;19:113-7

            39. Σακκάς ΛΙ. Αναστολή τυροσινοκινάσης: ελπίδα γιατξη θεραπεία της συστηματικής σκλήρυνσης. Σακκάς ΛΙ. Οξεία οσφυαλγία. Ελληνική ρευματολογία 2009;20:27-28

            40. Σακκάς ΛΙ. Κατευθυντήριες οδηγίες της EULAR βασισμένες σε ενδείξεις για τη θεραπεία της ινομυαλγίας. Ελληνική Ρευματολογία 2008;19:27-28.

            41. Κουτρούμπας Α, Σακκάς ΛΙ. Αγκυλοποιητική σπονδυλίτις. Από τη διάγνωση στη θεραπεία. Ελληνική Ρευματολογία 2008;19:41-53 

            42. Αναγνωστόπουλος Ι, Ζινζαράς Η, αλεξίου Ι, Παπαθανασίου Α, Ντάβας Ε, Κουτρούμπας Α, μπαρούτα Γ, Σακκάς ΛΙ. Ο επιπολασμός της χρόνιας αρθρίτιδας στο γενικό πληθυσμό της κεντρικής Ελλάδας. Ελληνική Ρευματολογία 2008;19(4):318-28.

            43. Σακκας ΛΙ. Κατευθυντήριες οδηγίες για τη θεραπεία της ψωριασικής αρθρίτιδας. Ελληνική Ρευματολογία 2009

            44. Εξελίξεις στην αγκυλοποιητική σπονδυλίτιδα  Ελληνική Ρευματολογία 2009;20:101-102.

            45. Koutroumpas A, Zafiriou E, Terzis A, Sakkas L. Granuloma annulare after infliximab treastment for rheumatoid arthritis. Hellenic Rheumatology 2009;20: 103-5

            46. Sakkas LI. Η σημερινή πραγματικότητα στη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Ελληνική ρευματολογία 2009-2010;20-21:27-30

            47. Σακκας ΛΙ. Θεραπεία αγγειίτιδαςANCA. Το τέλος μιας εποχής και η αρχή μιας άλλης; Ελληνική Ρευματολογία 2010; 21: 237-8

            48. Σακκάς Λ, Κατσιάρη Χ. Θεραπεία ANCA  θετικής αγγειίτιδας. Ελληνική Ρευματολογία 2010; 21: 239-43.

            49. Σακκας ΛΙ. Νέα κριτήρια ύφεσης της ρευματοειδολυς αρθρίτιδας. Ελληνική Ρευματολογία 2011; 22: 21-22

            50. Γεροδημος Χ, Σακκάς ΛΙ. Αλγόριθμος FRAX: ένα νέο εργαλείο στην οστεοπόρωση. Ελληνική Ρευματολογία 2011; 22:23-33.

            51. Κουτρούμπας Α, Σιμοπούλου Θ, Σακκάς ΛΙ. Τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη στην οστεοαρθρίτιδα. Ελληνική Ρευματολογία 2011;22: 34-44.

            52. Βαρνά Α, Σακκάς ΛΙ. Συστάσεις του ACR για τους δείκτες ενεργότηττας της νόσου στη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ελληνική Ρευματολογία 2012;23(1):14-15

            53. Σιμοπούλου Θ, Βαρνά Α, Κατσιάρη Χ, Σακκάς ΛΙ. Γυναίκα 41 ετών με συστηματικό ερυθηματώδη λύκο και neuromyelitis optica. Κλινική περίπτωση και ανασκόπηση της βιβλιογραφίας. Ελληνική Ρευματολογία 2012;23(1):38-43

            54. Βαρνα Α, Σακκας ΛΙ. Ανδρας 67 ετων με αυχενική δυσκαμψία, ψωρίαση και νόσο Crohn. Ελληνική Ρευματολογία 2012;23(1):44-45.

            55. Σακκάς ΛΙ. Πρωτοπαθής αγγειίτιδα του κεντρικού νευρικού συστήματος. Ελληνική Ρευματολογία 2012;23(2):12-13

            56. Σακκάς ΛΙ, Βαρνά Α. Ποια η διάγνωσή σας;. Ανδρας 61 ετών με πολυαρθρίτιδα, υψηλό ρευματοειδή παράγοντα και τηλεσκοπικά δάκτυλα. Ελληνική Ρευματολογία 2012;23(2):48-49

            57. Σακκάς ΛΙ. Αναστολή κινασών. Μια νέα υποσχόμενη θεραπεία στη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ελληνική Ρευματολογία 2012;23(3):13-14

            58. Σιμοπούλου Θ, Γιαννούκας Α, Αλεξίου Ι, Κουτρούμπας Α, Κατσιάρη Χ, Σακκάς ΛΙ> Υποκλινική αθηρωμάτωση σε ασθενείς με διαβρωτική οστεοαρθρίτιδα άκρων χειρών και σύγκριση με μη διαβρωτική οστεοαρθρίτιδα άκρων χειρών. Ελληνική ρευματολογία 2012;23(3):46-49

            58. Σιμοπούλου Θ, Βαρνά Α, Γεωργίου Ε, Σακκάς ΛΙ. Ποια η διαγνωση σας; Γυναίκα 67 ετών με πορφύρα κάτω άκρων. Ελληνική ρευματολογία 2012;23(3):50-51.

            59. Σακκάς ΛΙ, Αλεξίου Ι, Σιμοπούλου Θ, Βλυχού Μ. Δακτυλίτις στην ψωριασική αρθρίτιδα. Ελληυνική Ρευματολογία 2013;24:29-33

            60. Σιμοπούλου Θ, Βλυχού Μ, Σακκάς ΛΙ. Ποια η διάγνωση σας; Γυναίκα 32 ετών με αρθραλγίες και πολλαπλές εστίες χαμηλού σήματος στην αξονική τομογραφία σπληνός. Ελληνική Ρευματολογία 2013;24:38-40.

            61. Σακκάς ΛΙ, Σιδηρόπουλος Π, Μπούμπας Δ. Η χρήση των βιολογικών παραγόντων για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Ελληνική Ρευματολογία 2013;24(2): 66-68

            62. Κουτρούμπας Α, Σακκάς ΛΙ. Οδηγίες του Αμερικανικού κολλεγίου ρευματολογίας για τη θεραπεί της ουρικής αρθρίτιδας 2012. Ελληηνική ρευματολογία 2013;24(3):136-140

            63. Σακκάς ΛΙ. Το ustekinumab για την ψωριασική αρθρίτιδα. Ελληνική ρευματολογία 2013;24(3)¨122-23

            64. Γεωργίου Ε, Κατσιάρη Χ, Σακκάς ΛΙ. Ποια η διαγνωση σας; Ανδρας 62 ετών με σκληρία δέρματος. Ελληνική Ρευματολογία 2013;24(3):148-9

BIBLIA H ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΒΙΒΛΙΑ

            Παπαστεριάδη Χ, Σακκάς ΛΙ. HLA και ρευματικά νοσήματα. Στο Ανοσολογία-αυτοανοσα ρευματικα νοσηματα. Συντάκτης: Μουτσοπουλος, εκδότης:Λίτσας, Αθήνα, 1990, σελ 375-87.

            Σακκάς ΛΙ. Βασικές Αρχές Ανοσολογίας.  Εκδόσεις Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 2000. σελ 1-300.

            Σακκάς ΛΙ, Σταθάκης Ν. Διαταραχές του Ανοσοποιητικού Συστήματος και Ρευματικά Νοσήματα. Εκδόσεις Πανεπιστημίου Θεσσαλίας 2002, σελ 1-225.

            Σακκάς ΛΙ. Μετάφραση των κεφαλαίων: Periodic syndromes, Biologic agents. Genetics. Στο βιβλίο: Primer on the rheumatic diseases. ed Klipper

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΑΚΟΙΝΩΘΗΚΑΝ ΣΕ ΣΥΝΕΔΡΙΑ. Πανω απο 200 ερευνητικές εργασίες ανακοινωθηκαν σε διεθνή και Ελληνικά Συνέδρια

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ

Citations: 6353

h-index:42

i-index:110

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟΥ

Συνέντευξη στην Μερσίνα Τσαντοπούλου

Φωτογραφίες Βασιλικής Πασχάλη

Ο Καθηγητής Ιατρικής και Ρευματολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Διευθυντής της Κλινικής Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας, Λάζαρος Σακκάς απαντάει σε καίρια ερωτήματα των αυτοάνοσων, ρευματικών νόσων που την τελευταία πενταετία βρίσκονται σε έξαρση, ενημερώνει για τις τελευταίες παγκόσμιες εξελίξεις και επαινεί την ιατρική και νοσηλευτική του ομάδα του που συνέβαλε τα μέγιστα ώστε να βγει η κλινική τους πρώτη σε θετικούς ψήφους από τους ίδιους τους ασθενείς. Η τεράστια εμπειρία που διαθέτει ο κ. Σακκάς και οι συνεργάτες του στη διάγνωση και αντιμετώπιση των αυτοάνοσων ρευματικών παθήσεων μαζί με τη βοήθεια που προσφέρει το εργαστήριο ανοσολογίας του ΠΓΝ Λάρισας και της ρευματολογικής κλινικής,  καθιστά την κλινική ρευματολογίας και κλινική ανοσολογίας ιδανικό προορισμό για οποιοδήποτε ασθενή με υποψία αυτοάνοσου νοσήματος.

Πως ορίζεται το αυτοάνοσο και ρευματικό νόσημα;

Τα ρευματικά νοσήματα είναι νοσήματα του συνδετικού ιστού και περιλαμβάνουν μυοσκελετικά προβλήματα, αρθρίτιδες και συστηματικά αυτοάνοσα νοσήματα του συνδετικού ιστού. Αυτοάνοσο νόσημα είναι εκείνο στο οποίο υπάρχει ουσία του ανοσοποιητικού συστήματος εναντίον του οργανισμού μας. Η πιο εύκολα αναγνωρίσιμη ουσία εναντίον του εαυτού μας είναι το αυτοαντίσωμα. Συνδετικό ιστός υπάρχει σε όλα τα όργανα του σώματος.  Άρα, τα ρευματικά νοσήματα μπορούν να προσβάλουν κάθε όργανο του σώματος. Έτσι ένα αυτοάνοσο ρευματικό νόσημα μπορεί να εκδηλωθεί ως πυρετός που επιμένει και δεν βρίσκεται μικροβιακό αίτιο, ως πόνος και διόγκωση αρθρώσεων, με αίμα και λεύκωμα στα ούρα, δύσπνοια με την προσπάθεια, κοιλιακό άλγος, αναιμία ή ελάττωση αιμοπεταλίων στη γενική αίματος, εγκεφαλικό σε νέο άτομο, αιφνίδια απώλεια όρασης σε ηλικιωμένο άτομο και με εξανθήματα δέρματος ή αλλαγή χρώματος των δακτύλων με την έκθεση στο κρύο (τα δάκτυλα μελανιάζουν ή ασπρίζουν). Μερικά από τα νοσήματα αυτά είναι αθώα, αλλά μερικά είναι σοβαρά και απειλητικά για τη ζωή ή την επιβίωση οργάνου. Π.χ. εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα η προσβολή νεφρού, ο ασθενής καταλήγει στον τεχνητό νεφρό.  Εάν δεν αντιμετωπισθεί έγκαιρα η απώλεια όρασης μέσα σε λίγες ώρες καταλήγει σε μόνιμη τύφλωση.

Το γεγονός ότι τα ρευματικά αυτοάνοσα νοσήματα μπορεί να προσβάλουν οποιοδήποτε όργανο του σώματος, είναι η πρόκληση για το ρευματολόγο να βρει τη σωστή αλλά και έγκαιρη διάγνωση. Έτσι, χρειάζεται γνώση μαζί με μεγάλη εμπειρία από πλευράς ρευματολόγου και καλό ανοσολογικό εργαστήριο.

Ένα πράγμα που δεν έχουν μάθει να κάνουν οι πολλοί Έλληνες γιατροί είναι να παραγγέλλουν δυο απλές εξετάσεις: Ταχύτητα καθίζησης ερυθρών (ΤΚΕ) και γενική ούρων. Η ΤΚΕ μας λέει εάν υπάρχει φλεγμονή ή όχι στον ασθενή και η γενική ούρων μας λέει εάν οι νεφροί έχουν φλεγμονή.

Ποια η διάγνωση και αντιμετώπιση των πραγματικών αιτίων εμφάνισης; Υπάρχει πρόληψη και ποια;

Σήμερα γνωρίζουμε ότι περισσότερο συμβάλλουν περιβαλλοντικοί παράγοντες παρά τα γονίδια για να πάθει κάποιος αυτοάνοσο ρευματικό νόσημα. Παράγοντες του περιβάλλοντος σε ένα κατάλληλο γενετικό υπόβαθρο δημιουργεί το αυτοάνοσο ρευματικό νόσημα.  Για τη ρευματοειδή αρθρίτιδα ξέρουμε ότι το κάπνισμα και η περιοδοντίτιδα είναι εκλυτικά αίτια για να εμφανισθεί μετά από αρκετά χρόνια η  φλεγμονή στις αρθρώσεις.   Στη ρευματοειδή αρθρίτιδα, εμφανίζονται στο αίμα αντι-CCP αντισώματα και ρευματοειδής παράγοντας και μετά από πάνω από 10 χρόνια εμφανίζεται πόνος και πρήξιμο στις αρθρώσεις.  Άρα συστήνουμε στα άτομα να σταματήσουν το κάπνισμα και να διατηρούν τα ούλα/δόντια υγιή.  Τα μικρόβια που αποικίζουν το δέρμα, το στόμα και το έντερο είναι καθοριστικοί παράγοντες για τη διατήρηση της υγείας. Εάν διαταραχθεί η σύνθεση της αποικίας αυτής δημιουργείται αυτοανοσία και φλεγμονή μέσω του ανοσοποιητικού συστήματος.

Η τροφή μας επηρεάζει τη φλεγμονή σε ένα άτομο που έχει φλεγμονώδη νόσο, όπως η ρευματοειδής αρθρίτιδα.  Υγιή άτομα που μείωσαν τη λήψη αλατιού είχαν λιγότερες φλεγμονώδεις ουσίες (κυτταροκίνες).  Σε ποντίκια, δίαιτα με αυξημένο αλάτι επιδείνωνε τη ρευματοειδή αρθρίτιδα, και την αυτοάνοση εγκεφαλίτιδα, το αντίστοιχο της σκλήρυνσης κατά πλάκας. Επίσης δίαιτα με πολύ αλάτι επιδεινώνει την ψωρίαση. Ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι η τροφή μας μπορεί να επηρεάσει τη λειτουργία γονιδίων, ένα φαινόμενο που ονομάζεται επιγενετική. Η βιταμίνη D σχετίσθηκε με καρδιαγγειακή νόσο, αυτοάνοσα νοσήματα και σακχαρώδη διαβήτη ενηλίκων. Το στρες είναι ένας άλλος εκλυτικός παράγοντας για την αρθρίτιδα.  Ακόμα και το στρες μετακόμισης αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης ψωρίασης και ψωριασικής αρθρίτιδας.

Ποια τα χρόνια προβλήματα υγείας που επιφέρουν τα ρευματικά νοσήματα;

Τα ρευματικά νοσήματα χωρίς αποτελεσματική θεραπεία μπορεί να προκαλέσουν βλάβη στις αρθρώσεις και σε άλλα όργανα. Στη ρευματοειδή αρθρίτιδα σκοπός της θεραπείας είναι να εξαλειφθεί η φλεγμονή στις αρθρώσεις. Η φλεγμονή που χρονίζει μπορεί να προκαλέσει βλάβη των οστών των αρθρώσεων με αποτέλεσμα ελάττωση της κινητικότητας των αρθρώσεων, μείωση της λειτουργικής ικανότητας του ασθενούς και μπορεί να καταλήξει σε αναπηρία. Η χρόνια φλεγμονή αυξάνει και το καρδιαγγειακό κίνδυνο. Σήμερα υπάρχουν δραστικά φάρμακα που μειώνουν ή και εξαλείφουν τη φλεγμονή στις αρθρώσεις σε μεγάλο ποσοστό ασθενών.

Πώς διατηρούνται οι αρθρώσεις ακόμα και αυτές που πάσχουν σε καλύτερη κατάσταση;

Με άσκηση που δεν φορτίζει τις αρθρώσεις. Με την άσκηση των μυών που κινούν την άρθρωση, διατηρείται η άρθρωση σε καλή λειτουργική κατάσταση. Το κολύμπι είναι από τις καλύτερες ασκήσεις. Το στρες είναι συχνό στη ζωή μας. Αυτό, πέρα από το να ανοίγομε το παράθυρο και να παίρνομε βαθιές ανάσες, χρειάζεται αναθεώρηση των προτεραιοτήτων στη ζωή μας.

Το πρόσφατο Διεθνές Συνέδριο Αυτοανοσίας στη Λισαβώνα τι μηνύματα έστειλε;

Στο πρόσφατο 11^ο Διεθνές Συνέδριο Αυτοανοσίας που πραγματοποιήθηκε στη Λισαβώνα της Πορτογαλίας με τη συμμετοχή περίπου 2.500 συνέδρων από όλο τον κόσμο, παρουσιαστήκαν νέα δεδομένα που αφορούν στην παθογένεια, τη διάγνωση και τη θεραπεία αυτοάνοσων ρευματικών και άλλων νοσημάτων. Τα δεδομένα είναι αισιόδοξα. Ανακαλύφτηκαν νέοι ανοσοδιαγνωστικοί δείκτες με μεγάλη ευαισθησία και ειδικότητα για αυτοάνοσα νοσήματα.  Επίσης, αρχίζει να αποσαφηνίζεται ο ρόλος της διαταραχής της αποικίας των μικροβίων που υπάρχουν φυσιολογικά στο έντερο, το δέρμα, και το στόμα, στην εμφάνιση αυτοανόσων νοσημάτων.  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δόθηκε στο ρόλο της δίαιτας και των διαιτητικών συνηθειών τόσο στην εμφάνιση όσο και στην αντιμετώπιση αυτοάνοσων νοσημάτων. Τέλος αναδείχθηκε ο σημαντικός προστατευτικός ρόλος κυττάρων που καταστέλλουν την δράση των βλαπτικών κυττάρων και δόθηκε έμφαση στην ανάγκη θεραπειών που θα βασίζονται στην ενίσχυση των προστατευτικών ανοσορυθμιστικών κυττάρων. Το Τμήμα μας παρουσίασε εργασίες από έρευνα που εστιάζεται σε τρεις τομείς. (α) στο ρόλο των ανοσορυθμιστικών κυττάρων σε νοσήματα όπως το σκληρόδερμα και η ψωριασική αρθρίτιδα, (β) στην ανακάλυψη ανοσοβιολογικών δεικτών (αυτοαντισωμάτων, και άλλων), για τη βελτιστοποίηση διάγνωση των αυτοανόσων νοσημάτων, και (γ) στον πιθανό αιτιολογικό ρόλο μικροβίων και ιών για την ανάπτυξη αυτοανόσων νοσημάτων. Σημειώνεται ότι το επόμενο συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στην  Αθήνα το 2020.

Υπάρχουν φάρμακα με ή χωρίς παρενέργειες και ποια τα οφέλη και οι ζημιές από την λήψη τους;

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα είναι αρκετά έως πολύ αποτελεσματικά. Ένας στους τρεις ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα έχει πλήρη απαλλαγή των συμπτωμάτων της νόσου. Στα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα με προσβολή ζωτικών οργάνων, όπως ο συστηματικός ερυθηματώδης λύκος και οι νεκρωτικές αγγειίτιδες, τα ανοσοκατασταλτικά φάρμακα με την κορτιζόνη σώζουν τη ζωή των ασθενών και την επιβίωση του οργάνου που έπασχε. Η κορτιζόνη, σωτήριο φάρμακο  στις περιπτώσεις αυτές, μπορεί να έχει παρενέργειες, όπως οστεοπόρωση, μυϊκή αδυναμία, να εμφανίσει σακχαρώδη διαβήτη σε άτομο με προδιάθεση, και γι αυτό εφαρμόζονται προληπτικά μέτρα τη μείωση των επιπτώσεων αυτών. Τα φάρμακα αυτά καταστέλλουν το ανοσοποιητικό σύστημα συνολικά, ενώ νεότερα φάρμακα, τα λεγόμενα βιολογικά φάρμακα καταστέλλουν συγκεκριμένα μόρια του ανοσοποιητικού συστήματος.   Έτσι, άτομα που παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα είναι χρήσιμο να κάνουν εμβόλια για γρίπη και πνευμονιόκοκκο. Όμως άτομα που παίρνουν βιολογικά φάρμακα απαγορεύεται να κάνουν εμβόλια με ζωντανά μικρόβια.  Δεν υπάρχει φάρμακο χωρίς παρενέργειες και τα φάρμακα για τα αυτοάνοσα ρευματικά νοσήματα χρειάζονται προληπτικές εξετάσεις αίματος κάθε 3-4 μήνες.

Το ιστορικό της Ρευματολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού

Η ρευματολογική κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας λειτουργεί ως ανεξάρτητη κλινική από την αρχή του 2008. Από την έναρξη λειτουργίας του ΠΓΝ Λάρισας το 1999-200 ως το 2007 λειτουργούσε ως Τμήμα της παθολογικής Κλινικής. Σήμερα, η κλινική με το όνομα κλινική Ρευματολογίας και κλινικής ανοσολογίας λειτουργεί με 14 κλίνες, 3 εξωτερικά ιατρεία, και δωμάτιο κλινικών μελετών, δωμάτιο ημερήσιας νοσηλείας. Επίσης διαθέτει τριχοειδοσκόπιο για την διάγνωση παθήσεων των μικρών αγγείων των νυχιών, και υπέρηχους για τη διάγνωση φλεγμονής στις αρθρώσεις.  Η κλινική λειτουργεί καθημερινά 3 εξωτερικά ιατρεία με ειδικευμένους ρευματολόγους και έχει ειδικά ιατρεία ουρικής αρθρίτιδας, συστηματικού ερυθηματώδους λύκου, συστηματικής σκλήρυνσης, ψωριασικής αρθρίτιδας, και τώρα αρχίζει ειδικό Ιατρείο ρευματοειδούς αρθρίτιδας.

Τα μέλη της κλινικής είναι:

Λάζαρος Ι. Σακκάς, MD, DM, PhD(London), FRCP(London)(Hon), Καθηγητής παθολογίας/ρευματολογίας, και Διευθυντής της κλινικής

Δημήτριος Π. Μπόγδανος, MD, PhD(London), αναπληρωτής καθηγητής Παθολογίας/αυτοάνοσων νοσημάτων

Χριστίνα Κατσιάρη, MD, PhD, επικουρη καθηγήτρια παθολογίας/ρευματολογίας

Ιωάννης Αλεξίου, MD, PhD, Επιμεπητής Α ρευματολογίας

Θεοδώρα Σιμοπούλου, MD, PhD, επιμελήτρια Β ρευματολογίας

Τέσσερεις ειδικευόμενοι (ο ένας είναι υπεράριθμος).

Στους χώρους του Πανεπιστημίου η κλινική διαθέτει ερευνητικό Εργαστήριο. Στο ερευνητικό εργαστήριο γίνονται όλες οι ανοσολογικές εξετάσεις για τη διάγνωση αυτοανόσων νόσων αλλά και την ανίχνευση αυξημένου κινδύνου εμφάνισης αυτοάνοσου νοσήματος ή εκδήλωσής του. Αυτό είναι ιδιαίτερα χρήσιμο γιατί τα αυτοάνοσα νοσήματα δεν έχουν διαγνωστική εξέταση όπως λχ ο μελιταίος, όπου κάνοντας μια εξέταση μπορεί ο γιατρός να πει εάν ο ασθενής έχει ή όχι μελιταίο. Στο Εργαστήριο γίνεται έρευνα και διδακτορικές εργασίες στα αυτοάνοσα νοσήματα. Σήμερα απασχολούνται 10 άτομα στην κλινική και το εργαστήριο με χρηματοδότηση από υποτροφίες, και ερευνητικά προγράμματα.

Μία μεγάλη επιτυχία της κλινικής ρευματολογίας/κλινικής ανοσολογίας είναι η έγκαιρη διάγνωση και εφαρμογή της κατάλληλης θεραπείας. Εάν προσβληθούν νεύρα ή αγγεία η θεραπεία άμεση θεραπεία σώζει ζωές και τη λειτουργία οργάνων, όπως οι νεφροί.  Αφαιρείται με ειδική διεργασία, την πλασμαφαίρεση που εφαρμόζεται στη νεφρολογική κλινική, η βλαβερή ουσία του ανοσοποιητικού, και χορηγούνται φάρμακα που καταστέλλουν τη μεγάλη ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος ώστε να μη δημιουργήσει πάλι τη βλαβερή αυτή ουσία.   Επειδή οι αυτοάνοσες ρευματικές παθήσεις μπορεί να προσβάλουν οποιοδήποτε όργανο, το ΠΓΝ Λάρισας διαθέτει όλες τις ειδικότητες και μέσα για την αντιμετώπιση οποιουδήποτε προβλήματος, και υπάρχει άριστη συνεργασία με τις κλινικές και τα εργαστήρια.

Ποιος είναι ο Λάζαρος Ι. Σακκάς

Ο Λάζαρος Σακκάς, MD, DM, PhD(London), FRCP(London)(Hon) είναι σήμερα Καθηγητής Ιατρικής και Ρευματολογίας στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και Διευθυντής της Κλινικής Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας. Επίσης είναι Adjunct Assistant Professor, Temple University School of Medicine, Philadelphia, PA, USA,  και Adjunct Professor, Molecular Medicine, Old Dominion University, Norfolk, VA, USA.

Έχει εκπαιδευτεί στην Παθολογία και τη Ρευματολογία σε Ελλάδα και Λονδίνο και έχει αποκτήσει μεγάλη εμπειρία σε ρευματικά και αυτοάνοσα νοσήματα στις δύο αυτές χώρες και στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ.  Έχει κάνει έρευνα στις αρθρίτιδες, την ψωριασική αρθρίτιδα, την οστεοαρθρίτιδα και τη συστηματική σκλήρυνση  στην Ιατρική σχολή  Guy’s και του St’Thomas του Λονδίνου και  στην Ιατρική Σχολή του Temple University, Philadelphia, PA.

Είναι  Διευθυντής Σύνταξης της Ελληνικής Ρευματολογίας και στη συνέχεια στο Mediterranean  journal of rheumatology, μέλος συντακτικού συμβουλίου σε πολλά επιστημονικά περιοδικά και Διευθυντής Σύνταξης σε δύο βιβλία.  Είναι κριτικός σε πολλά επιστημονικά  περιοδικά και έχει δημοσιεύσει περισσότερα από 130 άρθρα σε αγγλόφωνα περιοδικά και περισσότερα από 60 σε Ελληνικά περιοδικά, κεφάλαια σε βιβλία. Έχει δώσει ομιλίες σε πολλά Εθνικά και αρκετά διεθνή συνέδρια – σεμινάρια.

 ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET

Το όνομα του καθηγητή Παθολογίας – Ρευματολογίας, κ. Λάζαρου Σακκά, MD, ECFMG(USA), DM, PhD(UK), FRCP(UK), δεν είναι άγνωστο στους Έλληνες ρευματοπαθείς. Πρόκειται για τον άνθρωπο που έθεσε τα θεμέλια της Ρευματολογικής Κλινικής του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας, και την έβαλε στον υγειονομικό χάρτη της χώρας. όταν ήταν παντελώς απούσα.

Με σπουδές και επιστημονική διαδρομή στην Αγγλία, την Αμερική και τη χώρα μας ο κ. Σακκάς είναι ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους επιστήμονες της χώρας στον τομέα των αυτοάνοσων νοσημάτων, σε μια εποχή όπου οι συγκεκριμένες παθήσεις ακούγονται όλο και ποιο συχνά.

Ο κ. Σακκάς πρόσφατα δέχθηκε μια ακόμη μεγάλη πρόκληση για την καριέρα του: να δουλέψει πλέον στον ιδιωτικό τομέα και να αναπτύξει το νέο Ρευματολογικό Τμήμα στο ΙΑΣΩ Θεσσαλίας. Ταυτόχρονα, η εμπειρία, οι γνώσεις και το επιστημονικό του κύρος τον οδηγούν στο να αναλάβει πρόεδρος της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας στο ΙΑΣΩ.

Νέος ρόλος, νέα πρόκληση κε καθηγητά. Τι ακριβώς αναλαμβάνετε στο ΙΑΣΩ Θεσσαλίας;

Είναι ακριβώς όπως το λέτε. Μια νέα πρόκληση, για πρώτη φορά στον ιδιωτικό τομέα μετά από δεκαετίες σε νοσοκομεία της Αμερικής, της Ευρώπης και της Ελλάδας. Στο ΙΑΣΩ Θεσσαλίας αναλαμβάνω Πρόεδρος της Επιτροπής Ηθικής και Δεοντολογίας, της Επιτροπής δηλαδή που καλείται να εξετάσει τις συμπεριφορές του προσωπικού αλλά και τις ιατρικές πράξεις οι οποίες θα πρέπει να είναι σύμφωνες με την καλή κλινική πρακτική και με τα σχετικά πρωτόκολλα. Στόχος είναι να προστατεύονται η αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα και η υγεία των ασθενών.

Θα μου δώσετε ένα παράδειγμα;

Στόχος μας στο ΙΑΣΩ Θεσσαλίας είναι να συνεχίσουμε να αποτελούμε ένα πρότυπο νοσοκομείο που θα καταστεί σημείο αναφοράς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο αυτό εργαζόμαστε με συνέπεια και επιμονή για την υλοποίηση του οράματος αυτού, έχοντας ως κύριο μέλημά μας τον άνθρωπο και τις αξίες του, με βασικό άξονα την παροχή υψηλού επιπέδου υπηρεσιών υγείας αλλά και την προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών. Αναγνωρίζοντας ότι η ιδιωτική υγεία δεν πρέπει να αποτελεί προνόμιο ολίγων, αλλά δικαίωμα και ανάγκη της μεγάλης μερίδας του πληθυσμού, δημιουργήσαμε τις κατάλληλες προϋποθέσεις, ώστε να εξασφαλίσουμε την πρόσβαση σε όσους το επιθυμούν.

Οι αξίες μας είναι η περιφρούρηση της υγείας και της ασφάλειας του ασθενή με ευγένεια και φιλικότητα, με ενδιαφέρον και προσοχή, με επαγγελματισμό, αφοσίωση και φροντίδα, με αξιοπρέπεια και σεβασμό στις ξεχωριστές του ανάγκες, ανεξάρτητα από τις θρησκευτικές, ιδεολογικές ή άλλες πεποιθήσεις του ή τη βαρύτητα της νόσου.

Οφείλουμε απεριόριστο σεβασμό στην ιδιωτική ζωή του ασθενή και απέχουμε από κάθε πράξη ή παράλειψη που είναι δυνατό να βλάψει τον απόρρητο χαρακτήρα των κάθε είδους πληροφοριών, των οποίων λαμβάνουμε γνώση κατά τη διάρκεια της νοσηλείας τους.

Αυτά είναι μερικά από τα ζητήματα με τα οποία ασχολούμαστε στην Επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας.

Είναι η πρώτη φορά που αναλαμβάνετε την προεδρία μιας τέτοιας Επιτροπής;

Στον ιδιωτικό τομέα είναι η πρώτη φορά. Στον δημόσιο τομέα ήμουν για χρόνια Πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας. Εκεί ως Πρόεδρος συνδύαζα και το επιστημονικό κομμάτι αλλά και την Επιτροπή Ηθικής και Δεοντολογίας, ενσωματωμένη στο Επιστημονικό Συμβούλιο. Στο ΙΑΣΩ Θεσσαλίας αυτά είναι δυο διαφορετικές δομές.

Ποια είναι η πρόκληση λοιπόν;

Να εισέλθει και το ΙΑΣΩ Θεσσαλίας σε ένα ακόμα πιο σύγχρονο ιατρικό περιβάλλον. Στόχος μας είναι η δημιουργία ενός σύγχρονου νοσοκομείου, πρότυπο όχι μόνο για τη Θεσσαλία και την Κεντρική Ελλάδα, αλλά για ολόκληρη τη χώρα.

Δεν είναι όμως μόνο αυτή η αποστολή σας στο ΙΑΣΩ Θεσσαλίας…

Όχι. Το ΙΑΣΩ Θεσσαλίας έχει αποφασίσει να αναπτύξει και τον τομέα της Ρευματολογίας. Οι αυτοάνοσες και οι ρευματικές παθήσεις είναι μεγάλο κομμάτι της Ιατρικής Επιστήμης. Η απόφαση της διοίκησης του ΙΑΣΩ Θεσσαλίας να προσθέσει και αυτό το μεγάλο κομμάτι στη λειτουργία του νοσοκομείου με φέρνει και μένα εδώ, για να συμβάλλω με την εμπειρία και τις γνώσεις μου στην ανάπτυξη αυτού του Τμήματος. Ήδη έχουμε αρχίσει να δρομολογούμε το κομμάτι των εξειδικευμένων ιατρικών εξετάσεων, ενώ θα προγραμματισθεί και δεύτερος ρευματολόγος.

Έχετε τεράστια εμπειρία στη Ρευματολογία και στις αντίστοιχες κλινικές. Αν λοιπόν αυτή την κουβέντα την επαναλάβουμε σ’ αυτόν εδώ τον χώρο μετά από πέντε χρόνια, με τι θα ήσαστε ικανοποιημένος, ως αποτέλεσμα;  

Θα είμαι ικανοποιημένος όταν ο ασθενής θα λέει πως «θα πάω στο Ρευματολογικό Τμήμα του ΙΑΣΩ Θεσσαλίας γιατί εκεί θα πάρω την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση ως άτομο και περίθαλψη, -διάγνωση και αγωγή- για το πρόβλημα μου». Αυτό είναι το ζητούμενο, αυτός είναι ο στόχος και αυτή θα είναι η μεγάλη επιτυχία.

Τα αυτοάνοσα νοσήματα έχουν έρθει στην επικαιρότητα της δημόσιας συζήτησης με έναν, θα μου επιτρέψετε, πιο «επιθετικό» τρόπο εξαιτίας της πανδημίας του κορωνοϊού. Πόσο θα πρέπει να ανησυχεί ο κόσμος;

Για τα αυτοάνοσα νοσήματα γίνονται αυτή τη στιγμή που μιλάμε πολλές μελέτες. Πριν 20 χρόνια η γνώση μας ήταν περιορισμένη μα αυξάνεται με γοργό ρυθμό. Για πολλά χρόνια θεωρούσαμε πως τα αυτοάνοσα νοσήματα δημιουργούνταν εξαιτίας των γονιδίων μας. Αργότερα ξεφύγαμε από την άποψη αυτή και καταλήξαμε πως σημαντικότερο ρόλο στην εμφάνιση τους παίζει το περιβάλλον. Σήμερα γίνονται πολλές προσπάθειες να καταλάβουμε ποιοι συγκεκριμένοι παράγοντες του περιβάλλοντος παίζουν ρόλο στην δημιουργία των αυτοάνοσων νοσημάτων. Να σας πω ένα πρόσφατο παράδειγμα: Τον τελευταίο χρόνο έγινε στο Ισραήλ μια μεγάλη μελέτη για τα εμφυτεύματα σιλικόνης μαστού στις γυναίκες, η οποία επιβεβαίωσε επίσημα πως τα εμφυτεύματα μαστού προκαλούν αυτοάνοσα νοσήματα. Οι μελέτες έδειξαν πως τα εμφυτεύματα αυτά δεν είναι απολύτως στεγανά και οι ουσίες που διαφεύγουν ερεθίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα και προκαλούν αυτοάνοσα. Πήρε λοιπόν πάρα πολλά χρόνια για να φτάσουμε σ’ αυτή τη γνώση. Τώρα ξέρουμε, επίσης, πώς ότι τρώμε επηρεάζει το ανοσοποιητικό  μας σύστημα. Και μάλιστα όχι μόνο το ανοσιακό σύστημα αλλά φαίνεται ότι επηρεάζει και τα γονίδια μας. Μια μελέτη στην Κίνα έδειξε ότι μια ποικιλία ρυζιού που καταναλώνεται από τους κατοίκους εκεί, επηρεάζει τη λειτουργία των γονιδίων. Με πιο απλά λόγια είμαστε εκτεθειμένοι σε κινδύνους αναλόγως και με το τι τρώμε ή τι αναπνέουμε. Σήμερα προσπαθούμε να εντοπίσουμε τους παράγοντες του περιβάλλοντος αλλά και τους μηχανισμούς εκείνους που επηρεάζουν το ανοσοποιητικό μας σύστημα και δημιουργούν αυτοάνοσα.

Θεραπείες υπάρχουν…

Θεραπείες υπάρχουν, ναι. Και αυτό είναι το γεγονός που προσφέρει την μέγιστη δυνατή ικανοποίηση. Η ικανοποίηση που παίρνει ο γιατρός όταν βλέπει τον άρρωστο από κει που είναι έτοιμος να χάσει ένα όργανο, είτε τη ζωή του, να επανέρχεται, είναι κάτι που δεν περιγράφεται. Επειδή με ρωτήσατε όμως για τον κορωνοϊό… Να σας πω ότι η πανδημία αυτή μας έχει δώσει και νέες γνώσεις, όπως νέα μορφή εμβολίων. Θεραπείες που ήταν άγνωστες σε μεγάλο μέρος της επιστημονικής κοινότητας τώρα γίνονται ευρύτερα γνωστές. Θα ήθελα όμως να σας πω ότι μια τέτοια θεραπεία, εντελώς άγνωστη σε πολλούς, την έχουμε εφαρμόσει εδώ και στη Λάρισα και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία.

Αυτό ήταν αποτέλεσμα γνώσης;

Ακριβώς. Γνώσης, όχι μόνο της Ανοσολογίας και Παθολογίας, αλλά και της τρέχουσας βιβλιογραφίας.

Τι θα μπορούσατε να συμβουλεύσετε για τον κορωνοϊό τους πολίτες που μοιάζουν παραζαλισμένοι από τον καταιγισμό των πληροφοριών και εξακολουθούν να φοβούνται;

Η πανδημία του κορωνοϊού είναι πρωτόγνωρη και έχει μολύνει και την κουλτούρα της πληροφόρησης. Η πρόσφατη εμπειρία από άλλες  χώρες δείχνει ότι κανένα σύστημα Υγείας δεν μπορεί να ανταπεξέλθει σε μαζική εισαγωγή στα νοσοκομεία ασθενών που χρειάζονται αναπνευστική υποστήριξη. Άρα η πρόληψη είναι το ζητούμενο. Επειδή ο ιός μεταδίδεται με την αναπνευστική οδό, η κοινή λογική λέει ότι πρέπει να κρατάμε αποστάσεις  και να φοράμε μάσκα. Το εμβόλιο είναι το αποτελεσματικό όπλο για τη μείωση των εισαγωγών στα νοσοκομεία.

Εσείς είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος;

Πριν μήνες δεν σας κρύβω πως ήμουν απαισιόδοξος. Τώρα όμως αισιοδοξώ. Πιστεύω πως με τα εμβόλια προς το τέλος του καλοκαιριού θα βλέπουμε ένα διαφορετικό σκηνικό από αυτό που βλέπουμε σήμερα. Από ιατρικής πλευράς θα ήθελα όμως στο σημείο αυτό να σημειώσω πως η επιστημονική γνώση που προσφέρει σήμερα αυτός ο φονικός ιός είναι πολύτιμη. Τίποτα λοιπόν δεν έχει μόνο την άσχημη πλευρά.

Ποια θα ήταν η συμβουλή σας στο νέο γιατρό;

Αυτό που πάντα δίδασκα στους φοιτητές και ειδικευόμενους γιατρούς: να συμπεριφέρεσαι στον ασθενή με τον τρόπο που θα ήθελες να σου συμπεριφέρονται εάν ήσουν εσύ ο ασθενής.

Πηγή: https://www.drdoctor.doctor/lazaros-sakkas-h-nea-megalh/

Ο ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ – ΡΕΥΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΣΤΗ LARISSANET

Η Ιατρική κοινότητα αρχίζει να υιοθετεί την ολιστική προσέγγιση

Συνέντευξη στον Πάνο Γαρουφαλιά

Σε όλα όσα ειπώθηκαν στο Πανελλήνιο πολυθεματικό Συνέδριο αυτοάνοσων παθήσεων (Πορταριά Πηλίου, 5-7 Απριλίου 2019) αναφέρεται ο καθηγητής Παθολογίας – Ρευματολογίας της Ιατρικής Σχολής Λάρισας κ. Λάζαρος Σακκάς μιλώντας στη larissanet. Ο κ. Σακκάς επισημαίνει πως η Ιατρική κοινότητα αρχίζει να υιοθετεί την ολιστική προσέγγιση και υπογραμμίζει ότι η διατροφή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην υγεία αλλά και την ανάπτυξη αυτοάνοσων νοσημάτων.

Τι είναι αυτοάνοση πάθηση;

Λέμε ότι κάποιος άνθρωπος έχει αυτοάνοσο νόσημα όταν το ανοσοποιητικό σύστημα στρέφεται κατά του ανθρώπου προκαλώντας βλάβη.

Πως ξέρουμε ότι η πάθηση είναι αυτοάνοση;

Το εύκολο είναι όταν βρίσκομε αυτοαντισώματα με τις εξετάσεις αίματος. Αλλά και πάλι δεν σημαίνει ότι το άτομο έχει αυτοάνοση πάθηση. Για να το ονομάσομε πάθηση(νόσο) πρέπει να διαπιστωθεί κάποια βλάβη οργάνου. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα αυτοάνοσα νοσήματα μπορεί να προσβάλλουν οποιοδήποτε όργανο του σώματος. Η προσβολή οργάνου του σώματος διαπιστώνεται με τις εργαστηριακές εξετάσεις για το αίμα, τους νεφρούς (μαζί με γενική ούρων), για το ήπαρ, και απεικονιστικές εξετάσεις (ακτινογραφίες, υπέρηχοι κλπ) για την καρδιά τους πνεύμονες, τον εγκέφαλο κλπ.

Τι παρουσιάσθηκε στο συνέδριο;

Στο συνέδριο παρουσιάσθηκαν οι τελευταίες εξελίξεις διάγνωση και θεραπείας σε αυτοάνοσα νοσήματα όχι μόνο της ρευματολογίας αλλά της δερματολογίας, της νευρολογίας, και της γαστρεντερολογίας. Υπήρχε μεγάλη συμμετοχή ανοσολόγων και νοσηλευτών.

Γιατί υπήρχαν τόσες ειδικότητες;

Μέχρι τώρα, η αντιμετώπιση μιας πάθησης ήταν να δίνουμε φάρμακα για να καταστείλομε την ενεργότητα της πάθησης.  Τελευταία, η Ιατρική κοινότητα αρχίζει να υιοθετεί την ολιστική προσέγγιση, δηλαδή σκοπός είναι η καλή κατάσταση της υγείας του ασθενούς. Και αυτό γιατί ο ασθενής με χρόνια πάθηση, όπως π.χ είναι η ρευματοειδής αρθρίτιδα, μπορεί να νοιώθει έντονη κόπωση, να έχει διαταραχές ύπνου, μειωμένη ικανότητα εργασίας,   και γενικευμένη ανησυχία ή κατάθλιψη για την εξέλιξη της πάθησης. Όλα αυτά δεν εξαρτώνται μόνο από την ενεργότητα της νόσου. Μπορεί  επίσης να υπάρχουν άλλα νοσήματα, όπως υπέρταση, υψηλή χοληστερίνη, λοιμώξεις κλπ. Όλα αυτά πρέπει να τα φροντίζει ο ρευματολόγος (όταν πρόκειται για ρευματική πάθηση) παραπέμποντας τον ασθενή σε γιατρό κατάλληλης ειδικότητας.

Τι νεότερο παρουσιάσθηκε στο Συνέδριο που θα ενδιέφερε ιδιαίτερα τον κόσμο;

Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολλή έρευνα για την επίδραση που έχει το περιβάλλον στην υγεία και την ανάπτυξη ορισμένων παθήσεων. Στο θέμα αυτό υπήρξαν ορισμένες πολύ ενδιαφέρουσες ομιλίες. Για παράδειγμα, ο καθηγητής Amital από το Israel σε μια μελέτη με τις γυναίκες που μεγέθυναν τους μαστούς με σιλικόνη, βρήκε ότι  η σιλικόνη μετά από χρόνια κάνει διαρροή και μπορεί να προκαλέσει αυτοάνοσα νοσήματα, όπως η συστηματική σκλήρυνση.  Στο συνέδριο τονίσθηκε ότι η διατροφή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην υγεία αλλά και την ανάπτυξη αυτοάνοσων νοσημάτων.

Πως γίνεται αυτό;

Πολλά φυτά έχουν ουσίες με φαρμακευτικές ιδιότητες. Υπάρχουν εκατοντάδες παραδείγματα φυτών που χρησιμοποιούνται θεραπευτικά. Για παράδειγμα, ένα φυτό στην Κίνα που οι Κινέζοι το χρησιμοποιούν σε έκζεμα βρεφών, αποδείχθηκε ότι έχει κορτιζόνη, ενώ ένα τσάι στην Κίνα αποδείχθηκε ότι έχει στατίνη, το φάρμακο για την χοληστερίνη.  Πολλές ουσίες της διατροφής έχουν αντιφλεγμονώδη δράση, έτσι που μειώνουν τη φλεγμονή σε ασθενείς με αρθρίτιδα. Στο Εργαστήριο της ρευματολογικής κλινικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας (Λάζαρος Σακκάς, και Δημήτριος Μπόγδανος) έχουμε βρει ότι η κουρκουμίνη, ένα μπαχαρικό της Ινδίας, και μια ουσία που υπάρχει σε μαύρα μούρα και μαύρα σταφύλια, μειώνει τη φλεγμονή στα κύτταρα από ασθενείς με αρθρίτιδα. Ο καφές μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, της σκλήρυνσης κατά πλάκας και της ελκώδους κολίτιδας. Επίσης αυξάνει την αποτελεσματικότητα της μεθοτρεξάτης σε ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η καψαϊκίνη από την κόκκινη καυτερή πιπεριά  σε επάλειψη στο δέρμα καταπραΰνει το πόνο.  Γνωρίζομε επίσης ότι η ζάχαρη επιδεινώνει τη φλεγμονή και θα πρέπει να την αποφεύγουν ασθενείς που πάσχουν από φλεγμονώδη πάθηση, π.χ. αρθρίτιδα. Δίαιτα με ορισμένα λιπαρά οξέα ανακοινώθηκε ότι αυξάνει την πιθανότητα κύησης σε γυναίκες με επανειλημμένες αποτυχίες σύλληψης.  Τονίσθηκε επίσης η ιδιαίτερη αξία που έχει το παραδοσιακό γιαούρτι (με μαγιά) στην καλή υγεία του εντέρου. Αυτα είναι μερικά από τα προϊόντα διατροφής που τονίσθηκαν στο Συνέδριο.

Στο Israel θα ξεκινήσει μια μεγάλη έρευνα για να μελετήσουν την επίδραση στον πόνο και την αρθρίτιδα μιας ουσίας από την cannabis(CBD) που έχει πολύ μικρή ψυχοτρόπο δράση. Ο Dr Bagazzi από το Πανεπιστήμιο της Genoa της Ιταλίας, ανακοίνωσε ότι η περιορισμένη σε 10 ώρες την ημέρα νηστεία για ένα μήνα μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου και πιθανώς μειώνει τη φλεγμονή.

Παρουσιάσθηκαν νέες θεραπείες στα αυτοάνοσα νοσήματα;

Η εποχή μας είναι ευλογημένη γιατί έχει γίνει έκρηξη έρευνας και σχεδιασμού νέων θεραπειών. Πολλά νέα φάρμακα δοκιμάζονται στην ψωριασική αρθρίτιδα, την αγγειίτιδα, τη σκλήρυνση κατά πλάκας, τη σκληροδερμία, τον πέμφιγα, τη γυροειδή αλωπεκία, την ψωρίαση, τη σκλήρυνση κατά πλάκας, τη νόσο του Crohn κ.ά.  Η έρευνα μπορεί σήμερα να αναλύσει ολόκληρο το DNA του ανθρώπου και όχι μόνο τα γονίδια. Η Dr Ζεγγίνη από το Μόναχο παρουσίασε τις καινούργιες τεχνικές ανάλυσης του DNA σε 1 εκατομμύριο σχεδόν ασθενείς με οστεοαρθρίτιδα και άλλους τόσους υγιείς χωρίς οστεοαρθρίτιδα. Με αυτό τον τρόπο αναμένεται να γίνει πιο ακριβής η διάγνωση της οστεοαρθρίτιδας και να προκύψουν νέα φάρμακα.

Έγινε κάποια πρόοδος στη διάγνωση των αυτοάνοσων παθήσεων;

Οι αυτοάνοσες παθήσεις δεν έχουν μια ανοσολογική εξέταση που αν είναι παθολογική(θετική) κάνει τη διάγνωση. Για τη σωστή διάγνωση της αυτοάνοσης πάθησης χρειάζονται γνώσεις και μεγάλη εμπειρία του ρευματολόγου.  Στο συνέδριο παρουσιάσθηκαν αυτοποιημένα συστήματα που δίνουν με ακρίβεια το αποτέλεσμα γρήγορα, ένα αποτέλεσμα που αλλοιώς θα έπαιρνε μέρες και το αποτέλεσμα θα εξαρτιώταν από την εμπειρία του βιοπαθολόγου που θα έκανε την εξέταση. Σήμερα στο Εργαστήριο ρευματολογίας και κλινικής ανοσολογίας της Ιατρικής σχολής στη Λάρισα γίνεται μια πολλαπλή εξέταση αίματος  που δίνει απαντήσεις για όλα τα αίτια της πνευμονικής ίνωσης, ή της μυοπάθεια (ασθενής με δυσκολία να σηκωθεί από χαμηλό κάθισμα και αύξηση CPK στο αίμα).

Τι άλλο θα μπορούσατε να μας πείτε;

Τα συνέδρια των αυτοάνοσων παθήσεων δίνουν την ευκαιρία στους γιατρούς να έρθουν σε επαφή με την εμπειρία καθηγητών από το εξωτερικό και να διαμορφώσουν συνεργασίες. Με τον τρόπο αυτό γινόμαστε ως γιατροί πιο σοφοί. Θα ήθελα να τονίσω και ένα αξίωμα που, ως καθηγητής και Διευθυντής της Ρευματολογικής κλινικής και προσωπικό της κλινικής εφαρμόσαμε: Να φέρεσαι στον ασθενή όπως θα ήθελες να σου φέρονται εάν ήσουν ασθενής.

ΕΝΤΥΠΗ LARISSANET

Πηγή : https://www.larissanet.gr/2019/04/22/lazaros-sakkas-oi-teleftaies-exelixeis-sta-aftoanosa-nosimata/